کودکان از همان سال‌های ابتدایی همدلی را می‌آموزند. حتی اگر معنای این کلمه را ندانند؛ اما در تمام زمان‌هایی که مراقب ماهی کوچکشان هستند، به گلدانشان آب می‌دهند و یا خوراکی محبوب خود را با خواهر یا برادر کوچکشان تقسیم میکنند، مشغول تمرین همدلی هستند.
همدلی یکی از مهارت های زندگی کودکان است، به این معنا که با سعی و تلاش بدست می‌آید و با تمرین، تقویت می‌گردد. برای همدلی با یک فرد باید بتوانید احساسات او را تصور کنید و به شیوه‌ای حمایتگرانه، از او مراقبت کنید. اجازه دهید یکی از بهترین و در عین حال ساده‌ترین تعاریف ارائه شده را با هم مرور کنیم: «همدلی به این معناست که درک کنیم دیگران احساساتی دارند و این احساسات بسیار ارزشمند هستند».
زمانی که کودکان سعی میکنند از دیگر موجودات زنده مراقبت کنند؛ خواه کودک کوچکتری باشد، یا یک حیوان و یا حتی یک گیاه، در واقع در حال تقویت مهارت همدلی در خود هستند. در طول این تمرین آنها تجارب ارزشمندی بدست می‌آورند:
- همه‌ی موجودات نیازهایی دارند.
- این نیازها همیشه شبیه به هم نیستند.
- آنها می‌توانند به رفع این نیازها کمک کنند.
همه‌ی موجودات نیازهایی دارند
مراقبت کردن به ما یاد می‌دهد تمامی موجودات زنده اساسا به هم پیوسته و مرتبط هستند. همه‌ی ما غذا، پناه و مراقبت نیاز داریم. اگر این نیازها برطرف نشوند، ما امکان رشد و شکوفایی پیدا نمی‌کنیم.
پیشنهاد مطالعه: نقش ارتباط با طبیعت در رشد کودکان
نیازهای موجودات همیشه یکسان نیستند
مراقبت از موجودات زنده به کودکان یاد می‌دهد هر کدام از ما نیازهای منحصر به فردی داریم، و همین موضوع آنها را با همدلی آشنا می‌کند. برای مثال؛ ما همه به غذا احتیاج داریم ولی یک نوزاد نمی‌تواند از غذایی که برادر بزرگترش می‌خورد تغذیه کند. همه‌ی ما به عشق و محبت نیاز داریم ولی ممکن است یک گربه برای دریافت محبت نیازی به آغوش نداشته باشد! بعضی از گیاهان برای رشد کردن به نور خورشید نیاز دارند و برخی دیگر در سایه شکوفا می‌شوند.
پیشنهاد مطالعه: آموزش بخشندگی به کودکان
من می‌توانم به رفع این نیازها کمک کنم
ذهن کودکان قابلیت‌های لازم برای همدلی را دارد. بنابراین زمانی که ما به آنها این فرصت را می‌دهیم تا مطابق این احساسات عمل کنند، در واقع اعتماد به نفس لازم برای باور «کمک کننده بودن» را در وجود آنها می‌سازیم. همانطور که یکی از متخصصان روانشناسی دانشگاه هاروارد معتقد است: «کودکان و بزرگسالان زمانی که باور کنند کمکی از دستشان برنمی‌آید و منفعل هستند، بیشتر احساس پریشانی میکنند اما زمانی که دست به کار شوند و اقدامی کنند، آسودگی خاطر بیشتری خواهند داشت.»
روش‌هایی برای تقویت همدلی در کودکان
مراقبت کردن از نوزادان را به کودکان بیاموزید
تا به حال برایتان پیش آمده که واکنش کودکان خردسال را در مقابل نوزادان ببینید… اینکه چطور مجذوب آنها می‌شوند و سعی میکنند با احتیاط مراقب آنها باشند؟ اگر در خانه و یا در نزدیکی‌تان نوزاد کوچکی دارید، به طریقی هرچند ساده و مختصر اما عینی، فرصتی برای کودکتان فراهم آورید تا بتواند از نوزاد مراقبت کند.
به کودکتان نشان دهید که نوزادان چگونه با گریه کردن و روش‌های مختلف ابراز هیجانات، نیازهایشان را بیان میکنند. این روش برای آموزش احساسات به کودکان پیش دبستانی راهکار موثری است.
وظایفی که به کودکتان محول می‌کنید می‌توانند بسیار ساده باشند. برای مثال می‌توانید پوشک‌ها و دستمال مرطوب‌های نوزاد را در یک سبد قرار دهید و هربار که نیاز به تعویض پوشک نوزاد بود، از کودکتان بخواهید وسایل مورد نیاز را برایتان بیاورد. اگر وظایف ساده‌ای نظیر آوردن پوشک یا لباس‌های تمیز را به کودک خردسالتان بسپارید، رفته رفته خودش نسبت به آنها هشیار می‌گردد و کافی است لباس نوزاد با کوچکترین لکه‌ی شیر کثیف شود تا کودکتان بلافاصله لباس تمیز او را برای تعویض بیاورد!
زمانی که یک نوزاد جدید وارد کانون خانواده می‌شود، با کودک خردسالتان در مورد نیازهای او برای رشدی کامل و سالم صحبت کنید و برایش توضیح دهید که چگونه می‌تواند در رفع نیازهای نوزاد، نقش داشته باشد. کم کم می‌بینید که او چطور از داشتن خواهر یا برادر کوچکش به خود می‌بالد!
به کودکان مراقبت کردن از حیوانات را یاد بدهید
پژوهش‌ها حاکی از وجود ارتباط بین دلبستگی به یک حیوان خانگی و درجات بالایی از همدلی است. مراقبت از یک حیوان خانگی می‌تواند به یکی از وظایف دائمی کودک تبدیل شود؛ یک مسئولیت روزمره و معنادار! وظایف کودکان خردسال می‌تواند در حد پر کردن ظرف آب حیوان خانگی و یا غذا دادن به آنها، همچون غذا دادن به ماهی کوچک درون تُنگ باشد.
اگر در خانه حیوانی نگهداری می‌کنید، کودکتان را نسبت به نیازهای آن حیوان آگاه سازید. برای مثال او را برای روند تحقیق در مورد غذای مورد نیاز آن حیوان همراه کنید. به خاطر داشته باشید که کوچکترین حیوانات نیز نیازهای خاص خود را دارند!
اگر کودکتان تمایل داشت که در مورد نحوه‌ی نگهداری و مراقبت از حیوانات اطلاعات بیشتری داشته باشد، پیشنهاد می‌کنیم منابع معتبری همچون کتاب‌ها یا نرم‌افزارهای مرتبط با این حوزه که متناسب با درک و سن او هستند را در اختیارش قرار دهید.
به کودکان آموزش دهید چطور از گیاهان نگهداری کنند
باغبانی و کاشتن گل و گیاه همراه با کودکان، تاثیرات فراوانی بر ذهن، جسم و روح کودکان دارد. نکته‌ی مهم این است که برای تجربه‌ی کاشتن یک گیاه اصلا نباید کمال‌گرا باشید! نیازی نیست که حتما حیاطی بزرگ و پر نور داشته باشید تا بتوانید کاشتن گیاه را به فرزندتان آموزش دهید. این تجربه به ساده‌ترین شکل و با کاشتن یک گیاه کوچک در جعبه‌ای مناسب نیز امکان‌پذیر است؛ به شرط اینکه به گیاه کاملا رسیدگی کنید!
این مقاله را نیز بخوانید: پرورش تاب‌آوری در کودکان
فواید تجربه‌ی باغبانی و ایجاد حس همدلی در کودکان
زمانی که همراه با کودک خود کاشتن گیاهی را تجربه می‌کنید، به ذهن او فرصت می‌دهید تا با سوال‌های جدیدی مواجه شود. چرا گیاهان به نور خورشید نیاز دارند؟ گیاه چطور آب را دریافت می‌کند؟ حضور کِرم‌ها به چه علت برای گیاهان مفید است؟ و سوالات بسیار دیگری که همگی دریچه‌های جدید به روی نحوه‌ی تفکر او می‌گشایند.
زمانی که کودک تجربه‌ی کاشتن یک میوه یا سبزی ساده و کوچک را داشته باشد، بدون شک نسبت به خوردن میوه و سبزیجات بیشتر ترغیب می‌شود! کودکان عاشق خوردن غذاهایی هستند که در فرایند تهیه‌ی آنها نقشی داشته‌اند.
تاثیر مثبت شگرف دیگری که باغبانی کردن بر روح و روان کودکان می‌گذارد، تجربه‌ی برقراری ارتباطی عمیق و معنادار با اعضای خانواده در این عصر دیجیتال است. آماده کردن خاک برای باغبانی، کاشتن یک بذر، مراقبت از آن و مشاهده‌ی مرحله به مرحله‌ی رشد آن گیاه، به ایجاد احساس مسئولیت‌پذیری و هدفمندی در کودک کمک می‌کند. مضاف بر اینکه مطالعات نشان می‌دهند تجربه‌ی کاشت گیاه و لمس خاک، به بهبود خلق و خوی کودکان، تجارب یادگیری بهتر و کاهش سطح اضطراب آنها کمک می‌کند.
تأثیر تجربه‌ی کاشتن گیاه بر ایجاد همدلی در کودکان
کاشت گیاه به صورت عملیاتی کودکان را با مفهوم «علت و معلول» آشنا می‌کند. اگر شما فراموش کنید به گیاه آب بدهید، گیاه شروع می‌کند به پژمرده شدن. به همین ترتیب اگر فراموش کنید به رابطه‌ای که دوستان و یا اعضای خانواده‌تان دارید با مهربانی رسیدگی کنید، این روابط آرام آرام پژمرده می‌شوند.
با کودک خود گل یا گیاهی بکارید، آن را آبیاری کنید و در مورد میزان آب، خاک و نور مورد نیاز گیاه با یکدیگر صحبت کنید. گیاهان نیز مثل انسان‌ها در ابتدا حساس و شکننده هستند، ولی اگر از آنها به درستی مراقبت شود، فرصت شکوفایی پیدا میکنند. به خاطر داشته باشید زمانی که ما از موجودات اطرفمان همدلانه مراقبت می‌کنیم، سهم خود را برای تبدیل دنیا به مکانی بهتر و زیباتر ادا می‌کنیم…
این مقاله را نیز بخوانید: پرورش فرزندی قدرتمند و رفتار با کودک لجباز
