زنگ خطر انجمن روان‌پزشکی آمریکا نیز به صدا درآمده و آن‌ها را مجبور به اضافه‌کردن علائم مسمومیت با کافئین و سندروم ترک کافئین به سیستم تشخیصی خود کرده است. منشا نگرانی این انجمن به افزایش ناگهانی و مداوم دوز مصرفی روزانه کافئین در بزرگسالان و همچنین کودکان و نوجوانان برمی‌گردد. در حال حاضر، موج مصرف بی‌رویه کافئین در خانه و محیط‌های عمومی به کودکان هم رسیده و نگرانی‌ها درباره عوارض مصرف قهوه در کودکان را افزایش داده است. اگر ذهن شما هم درگیر سوالاتی مانند «آیا مصرف قهوه برای کودکان خوبه؟»، «کودکان از چه سنی می‌توانند قهوه بنوشند؟» و «نحوه کاهش مصرف قهوه در کودکان» شده است، حتما این مقاله را مطالعه کنید.
منظور از کافئین و قهوه چیست؟
کافئین محصولی گیاهی است و در دانه‌های قهوه، کاکائو، مغز کولا و برگ‌های چای وجود دارد. البته نوع صنعتی کافئین هم در غذاها، نوشابه‌ها و شربت‌ها، نوشیدنی‌های انرژی‌زا، مکمل‌های غذایی و داروهای بدون نسخه وجود دارد.
کافئین جزو داروهای روان‌گردان محرک محسوب می‌شود و انرژی و اصطلاحا سطح برپایی بدن را بالا می‌برد. این محصول از طریق افزایش سطح فعالیت سیستم عصبی مرکزی، هوشیاری فرد و گوش‌به‌زنگی او نسبت به اتفاقات محیط را افزایش میدهد. با مصرف کافئین، انرژی اکثر آدم‌ها (و نه همه) به‌صورت موقت افزایش می‌یابد و به لحاظ خلقی احساس سرحال‌بودن می‌کنند.
شیوع مصرف قهوه و کافئین در کودکان و نوجوانان
طبق جدیدترین آمارها، حدود 80 درصد از بزرگسالان و 73 درصد از کودکان و نوجوانان، در طول روز از محصولات کافئیندار استفاده می‌کنند. نکته انحرافی و جالب اینکه، اگرچه مصرف نوشابه در این گروه سنی نسبت به قبل کمتر شده اما در عوض، مصرف نوشیدنی‌های انرژی‌زا و قهوه افزایش یافته است. نوشابه‌های انرژی‌زا تقریبا 5 برابر یک فنجان قهوه معمولی کافئین دارند و مصرف آن‌ها حتی برای تغذیه مناسب کنکوری ها و شب کنکور هم پیشنهاد نمی‌شود.
دلیل مصرف قهوه و کافئین در کودکان و نوجوانان
اگرچه شاید عواملی مانند ساختار سیستم عصبی کودکان نیز در این زمینه تأثیرگذار باشد، اما دلیل اصلی آن به دردسترس‌بودن و استفاده بیشتر پدرومادرها مربوط است. بچه‌ها از طریق والدین و دیگر بزرگسالان با محیط اطراف‌شان آشنا می‌شوند و کاملا طبیعی است که درباره مصرف روزانه کافئین توسط والدین کنجکاو باشند. برخی از خانواده‌ها نیز مشکلی با این قضیه ندارند و به‌مرور فرزندشان را به مصرف روزانه کافئین عادت می‌دهند. برای پرورش عادات سالم در فرزند دبستانی‌تان، نگاهی هم به مقاله نکاتی در رابطه با تغذیه دانش آموزان ابتدایی بیندازید.
آیا مصرف قهوه برای کودکان مفید است؟
در برخی از مقالات به برخی فواید قهوه برای کودکان اشاره شده است که البته در برابر معایب آن اهمیت چندانی ندارند:
- تولید آنتی‌اکسیدان
- افزایش سطح انرژی
- بهبود هوشیاری و تمرکز؛ به‌همین‌دلیل هم جزو مواد غذایی پیشنهادی برای تغذیه مناسب دانش آموزان در دوران امتحانات است.
- بهبود عملکرد ورزشی
- استفاده به‌عنوان افزودنی برای جذاب‌کردن دیگر خوراکی‌ها مانند شیر و افزایش سطح کلسیم بدن کودک
ضررهای قهوه و کافئین برای کودکان و نوجوانان چیست؟
بر اساس تحقیقات، مصرف کافئین و قهوه، سلامت روانی، جسمانی، شناختی و رفتاری کودکان را به خطر می‌اندازد. کودکان شاخص توده بدنی کمتری نسبت به بزرگسالان دارند و به‌همین‌دلیل، مصرف قهوه تأثیر بیشتری بر جسم و روان‌شان دارد. موارد زیر، جزو مهمترین عوارض مصرف قهوه در کودکان هستند:
توقف رشد ساختارهای مغزی و اتصالات عصبی
سرعت رشد مغز در دوران کودکی و حتی نوجوانی بسیار بالا است و مغز ما در این سال‌ها، اتصالات عصبی (سیناپسی) کارآمد را افزایش و ناکارآمدها را کاهش میدهد. بر اساس تحقیقات، نوشیدن کافئین در سنین ابتدایی زندگی، به‌واسطه کاهش میزان کارایی اتصالات عصبی، فرآیند رشد ساختارهای مغزی را مختل میکند. مختل‌شدن این فرآیند نیز به‌نوبه‌خود باعث کاهش عملکرد شناختی کودکان و بروز مشکلاتی مانند اختلال زبان می‌شود.
شکل گیری عادات غذایی ناسالم
مصرف مداوم نوشیدنی‌های کافئیندار پرکالری مانند قهوه شیرین‌شده یا نوشابه‌های انرژی‌زا باعث کمبود دیگر مواد مغذی در بدن می‌شوند. به‌همین‌دلیل، احتمالا به مشکلاتی مانند بدغذایی کودک و بی اشتهایی کودک مبتلا می‌شود و ویتامین‌ها و مواد معدنی لازم برای تقویت سلامت جسمانی و روانی را دریافت نمی‌کند.
برهم زدن چرخه خواب و بروز علائم بی خوابی
مصرف قهوه به‌شدت بر کیفیت و مدت‌زمان مفید خواب تأثیر منفی می‌گذارد. اختلال خواب در نوجوانان به‌خودی‌خود دردسر بزرگی است و مصرف کافئین به دوچندان‌کردن مشکل دامن می‌زند. فقدان خواب باکیفیت در کودکان و نوجوانان عوارض دیگری نیز به‌دنبال دارد:
- افت عملکرد تحصیلی دانش آموزان
- ضعف در مهارت‌های برقراری ارتباط
- افزایش تعارضات بین‌فردی و بروز علائم پرخاشگری کودکان و نوجوانان
- برهمزدن چرخه خواب‌وبیداری و ایجاد اختلال در رشد مغزی
کاهش کلسیم بدن و تراکم استخوان
مصرف بیش‌ازحد کافئین به‌واسطه کاهش کلسیم بدن منجر به کاهش تراکم استخوان می‌شود. علاوه بر این، مصرف نوشابه‌های انرژی‌زا و قهوه و کاهش مصرف شیر، در بلندمدت خطر پوکی استخوان را در کودکان و نوجوانان افزایش میدهد.
افزایش احتمال بروز بیماری های جسمانی
بیماریهای جسمانی خاصی مانند مشکلات قلبی در اثر مصرف مداوم قهوه و کافئین بدتر می‌شوند. اکثر نوشیدنی‌های کافئیندار همچنین دارای مواد قندی زیادی هستند و باعث افزایش وزن بدن و چاقی کودکان و همچنین تکرر ادرار و شب ادراری کودکان و نوجوانان می‌شوند. مصرف مواد قندی با مشکلات دیگری مانند مقاومت به انسولین و ابتلا به دیابت نیز رابطه مستقیم دارد. علاوه بر این، مواد کافئیندار با اکثر داروهای پزشکی و روان‌پزشکی سازگاری ندارند و موجب تداخل دارویی می‌شوند.
پیشنهاد مطالعه: بی اختیاری مدفوع در کودکان از علت تا درمان
کاهش معیارهای مرتبط با سلامت روان
اگرچه مصرف دوز کم قهوه و کافئین باعث احساس هوشیاری و تاحدودی سرخوشی می‌شود، اما مصرف بیش‌ازحد آن با بروز علائم اضطراب، افسردگی، تکانشگری و کاهش تاب‌آوری در کودکان همراه است.
اعتیاد به کافئین
کافئین هم مثل دیگر داروهای روان‌گردان گاهی به مرز اعتیاد می‌رسد و قطع آن با بروز علائم یا اصطلاحا سندروم ترک همراه است. ترک مصرف کافئین در کودکان و نوجوانان با علائم زیر همراه است:
- سردرد
- احساس خستگی و خواب‌آلودگی
- مشکل در تمرکز و انجام وظایف
- تحریک پذیری و بروز علائم تکانشگری کودکان
- افسردگی کودک
- اضطراب کودک
- علائم شبه آنفولانزا (حالت تهوع، درد عضلانی و تب‌ولرز)
کودکان از چه سنی می توانند قهوه بنوشند؟
متخصصان دستورالعمل دقیق و شفافی درباره میزان مصرف کافئین برای کودکان و نوجوانان ارائه نکرده‌اند. البته توصیه انجمن پزشکی اطفال آمریکا بر عدم مصرف کافئین تا 12 سالگی است. نوجوانان 12 تا 18 ساله هم نباید روزانه بیشتر از 100 میلیگرم کافئین دریافت کنند. کشور کانادا نیز دستورالعملی برای مصرف روزانه کافئین در کودکان و نوجوانان ارائه کرده است که بیان آن خالی از لطف نیست:
- سنین 4-6 سالگی: 45 میلیگرم یا کمتر
- سنین 7-9 سالگی: 5/62 میلیگرم یا کمتر
- سنین 10-12 سالگی: 85 میلیگرم یا کمتر
- 12 سالگی به بعد: 85-100 میلیگرم
نحوه کاهش مصرف قهوه و کافئین در کودکان و نوجوانان
به‌هرحال و تحت هر شرایطی، مصرف قهوه نباید به یک عادت غذایی برای کودکان تبدیل شود. از طرف دیگر، شما همیشه در کنار فرزندتان نیستید و کنترل خورد‌وخوراک او نه شدنی و نه منطقی است. بنابراین باید با آموزش عادات غذایی سالم و محدود‌کردن میزان کافئین مصرفی، در این زمینه به آن‌ها کمک کنید.
آگاهی‌بخشی درباره تاثیر قهوه و کافئین
کودکان در تلویزیون، رسانه‌های اجتماعی و مکان‌های مختلف با تبلیغ محصولات کافئیندار مواجه می‌شوند و احتمالا در دست شما و دیگر دوستان‌شان این محصولات را می‌بینند. خلاصه اینکه پنهان‌کاری در حال حاضر دیگر سودی ندارد و باید شفاف و واضح درباره این موضوع با آن‌ها صحبت کنید.
- با یکدیگر گفت‌وگوی آزاد داشته باشید و مزایا و مضرات آن را یکی‌یکی بررسی کنید؛
- همچنین درباره محصولات کافئیندار رایج، نحوه خواندن برچسب‌های روی این محصولات و تشخیص میزان کافئین آن‌ها توضیح دهید.
خرید هوشمندانه مواد غذایی
یخچال را با نوشابه‌ها و دیگر مواد غذایی کافئیندار پر نکنید. برای ایجاد عادات غذایی سالم در کودکان باید خرید نوشابه‌های انرژی‌زا، مکمل‌های کافئیندار و حتی چای را محدود کنید. به‌جای آن و برای علاقمند کردن کودکان به میوه ها و سبزیجات و دیگر خوراکی‌های مفید و موردنیاز بدن‌شان مانند کلسیم، سبد غذایی‌تان را مملو از این خوراکی‌ها کنید.
یادگیری درباره میزان کافئین و قهوه نوشیدنی‌ها و خوراکی‌های مختلف
تمام مواد غذایی برچسب میزان کافئین ندارند و در اینترنت و سطح وب هم راهنمای دقیق و کاملی دراین‌باره وجود ندارد. بنابراین، حتما میزان کافئین نوشیدنی‌های مختلف را بررسی کنید. برخی از نوشابه‌های انرژی‌زا چندین‌برابر یک فنجان قهوه کافئین دارند و مصرف مداوم آن‌ها حتی برای بزرگسالان هم خطرناک است.
محدودیت‌گذاری برای مصرف قهوه و کافئین از عصر به بعد
به‌دلیل اینکه مصرف بدموقع این محصولات چرخه خواب‌وبیداری کودکان و حتی بزرگسالان را برهم می‌زند، تاحد امکان، از دمِ غروب به بعد سمت این مواد غذایی نروید تا فرزندتان هم هوس نکند.
کمک به فرزند در فرآیند کاهش مصرف
اگر فرزندتان به‌صورت منظم قهوه مصرف میکند و حالا قصد ترک آن را دارد، احتمال بروز علائمی مانند تحریک‌پذیری، سردرد، خستگی و پایین‌آمدن خلق وجود دارد. بنابراین، شما به‌عنوان والدین باید در این زمینه به آن‌ها کمک کنید.
سخن پایانی
مصرف قهوه و کافئین روز به روز محبوبیت بیشتری در جامعه پیدا میکند و تقریبا 80 درصد جمعیت دنیا به‌صورت روزانه این ماده را مصرف می‌کنند. به‌همین‌دلیل، مصرف آن در کودکان و نوجوانان نیز رو به افزایش است که باید به‌صورت جدی جلوی این رشد روزافزون گرفته شود. مصرف بیش‌ازحد این ماده مضرات بسیار زیادی برای کودکان و نوجوانان دارد که از جمله می‌توان به توقف رشد ساختارهای مغزی، اعتیاد به کافئین، افزایش مصرف مواد قندی، کاهش کلسیم بدن و تراکم استخوان، کاهش سلامت روان و افزایش احتمال بروز بیماری‌هایی مانند دیابت اشاره کرد. بنابراین شما به‌عنوان والدین باید با استفاده از روش‌هایی مانند آگاهی‌بخشی درباره تأثیر قهوه و کافئین، از مصرف مداوم آن جلوگیری کنند.
سوالات متداول
- ضررهای قهوه برای کودکان چیست؟
توقف رشد ساختارهای مغزی، شکلگیری عادات غذایی ناسالم، برهمزدن چرخه خواب و بیداری، کاهش کلسیم بدن، افزایش احتمال بروز بیماریهای جسمانی، کاهش معیارهای مرتبط با سلامت روان و بروز علائم اعتیاد به کافئین از مهمترین ضررهای قهوه هستند. - آیا مصرف روزانه قهوه برای کودکان مناسب است؟
بههیچوجه؛ بر اساس نظر متخصصان انجمن پزشکی اطفال آمریکا، کودکان تا قبل از سن 12 سالگی نباید محصولات کافئیندار مصرف کنند و بعد از آن هم تا 18 سالگی، میزان کافئین مصرفی نباید بیش از 100 میلیگرم در روز باشد. - آیا قهوه برای کودکان یکساله، دوساله یا سهساله ضرر دارد؟
رشد مغز در این سنین سرعت بسیار بالایی دارد و به گفته متخصصان، مصرف قهوه با شکلگیری اتصالات عصبی و سیناپسها تداخل میکند و سرعت رشد ساختارهای مغزی را کاهش میدهد.
