تا به‌حال به این موضوع فکر کرده‌اید که چطور می‌توانید توانایی علمی خودتان را محک بزنید؟ چطور می‌توانید به جز امتحان و کنکور، برای به دست آوردن یک آینده درخشان تحصیلی و شغلی اقدام کنید؟ چطور می‌توانید توانمندی‌های تحصیلی خود را افزایش دهید؟ یکی از مسیرهای مستقیم برای رسیدن به تمامی این اهداف، شرکت در المپیادهای دانش آموزی است. مثلا دانش‌آموزی که به زیست‌شناسی علاقه‌مند است و دلش می‌خواهد با زیروبم این درس آشنا شود، می‌تواند به شرکت در المپیاد زیست شناسی به‌طور جدی فکر کند. ما در این مقاله روی سخن‌مان با همین دانشآموزان عاشق زیست‌شناسی است. می‌خواهیم باب آشنایی کامل شما با المپیاد زیست شناسی را باز کنیم و به معرفی منابع المپیاد زیست شناسی بپردازیم. پس تا آخر مقاله همراهمان باشید.
معرفی المپیاد زیست شناسی
برای افرادی که به زیست شناسی علاقه دارند؛ شرایط یک رقابت علمی از جنس زیستی وجود دارد که به المپیاد زیست شناسی معروف است. در واقع المپیاد زیست یک رقابت و مسابقه علمی مهم و برنامه‌ریزی شده است که در بیشتر کشورهای دنیا برگزار می‌شود. دانش‌آموزانی که دوست دارند توانایی و استعدادهایشان را در زمینه زیست‌شناسی محک بزنند در این رقابت شرکت می‌کنند. رقابت در المپیادهای زیست از سطح شهر و منطقه و با شرکت در المپیاد زیست دهم و المپیاد زیست یازدهم شروع می‌شود و تا مراحل کشوری و جهانی هم ادامه پیدا می‌کند. کسانی که برنامه ریزی برای المپیاد زیست شناسی داشته باشند، میتوانند در این رقابت به رتبه‌های خوبی برسند و از مزایای متنوع آن استفاده کنند. المپیاد زیست‌شناسی ایران از سوی مرکز ملی پرورش استعدادهای درخشان و دانش‌پژوهان جوان وابسته به وزارت آموزش و پرورش اداره می‌شود. برگزاری المپیاد زیست شناسی در کشور و رقابت دانشآموزان، نکات مثبت فراوانی برای علم و آموزش در کشور دارد از جمله:
- به تقویت و پیشبرد علم زیست‌شناسی در کشورمان کمک می‌کند.
- باعث ارتباط متقابل علمی ما با جامعه علمی جهانی می‌شود.
- فضای رقابتی مثبتی به‌وجود می‌آورد و نشاط علمی ایجاد می‌کند.
- برنامه‌ریزی برای المپیاد زیست باعث تحول و پویایی در فضای آموزشی و بین دانشآموزان می‌شود.
- اعتماد به‌نفس دانشآموزان با شرکت در المپیاد زیست بالا می‌رود.
- قدرت استدلال، حل مسئله و تفکر در شرکت‌کنندگان تقویت می‌شود.
مراحل المپیاد زیست شناسی
المپیاد زیست شناسی ۴ مرحله دارد که درا دامه توضیح داده‌ایم.
مرحله اول المپیاد زیست شناسی
اوایل بهمن ماه هر سال ازبین کل متقاضیان برگزار می‌شود. شرکت کنندگان باید به ۴۰ سوال تستی و ۵ سوال تشریحی کوتاه جواب بدهند. حدودا هزار نفر در این مرحله پذیرفته می‌شوند و میتوانند وارد مرحله بعدی شوند. دانشآموزان پایه دهم و یازدهمی که علاقه زیادی به این علم دارند میتوانند در المپیاد زیست ثبت‌نام کنند.
مرحله دوم المپیاد زیست شناسی
حدودا اوایل اردیبهشت ماه برگزار می‌شود و از این آزمون ۴۰ نفر سربلند بیرون می‌آیند. این ۴۰ نفر در مرحله سوم سر دریافت مدال‌های مختلف با هم رقابت می‌کنند. پذیرفته شدن در این مرحله کار هرکسی نیست و کسانی که برنامه ریزی برای المپیاد زیست برایشان از هرچیزی واجب‌تر بوده، از این آزمون سربلند بیرون می‌آیند.
مرحله سوم المپیاد زیست شناسی
دوره آموزش تابستانی تقریبا دهه اول تیر هر سال برگزار می‌شود و حسابی حساس و سرنوشت‌ساز است. آزمون‌های این مرحله المپیاد زیست حدود یک هفته طول می‌کشد. مهارت‌های تئوری حدودا ۶۰ درصد و مهارت‌های عملی و آزمایشگاه حدود ۴۰ درصد در این آزمون تعیین کننده است. دانشآموزان هر روز ۲ تا ۳ درس را امتحان می‌دهند و ۲ روز هم به آزمون آزمایشگاه اختصاص پیدا می‌کند. از این ۴۰ نفر، ۸ نفر اول مدال طلا می‌گیرند، ۱۲ تا ۱۵ نفر مدال نقره دریافت می‌کنند و بقیه هم صاحب مدال برنز می‌شوند.
مرحله چهارم المپیاد زیست شناسی
مرحله آخر مختص همان ۸ نفری است که مدال طلا گرفته‌اند. این افراد از این به بعد بیشتر وقت خود را در باشگاه دانش پژوهان جوان می‌گذرانند و برای المپیاد جهانی آماده می‌شوند. برای آمادگی بیشتر باید در دوره‌های تئوری و آزمایشگاه شرکت کنند و نهایتا ۴ نفر برای المپیاد جهانی انتخاب شوند. المپیاد جهانی میزبان ۴ نفر از نخبه‌های کشورمان است و بعد از رقابت‌ها، مدال طلا را به ۱۰ درصد اول شرکت‌کننده‌ها تقدیم می‌کند. دانشآموزان ایرانی تاکنون ۱۰ مدال طلای المپیاد زیست را به‌دست آورده‌اند.
برای المپیاد زیست از کجا شروع کنیم
منابع المپیاد زیست شناسی هیچ وقت به صورت رسمی اعلام نمی‌شوند و اغلب منابع اعلام شده، برای موفقیت حتی در مرحله اول المپیاد زیست کافی نیستند. اما اولین قدم برای شروع مسیر المپیاد زیست، یادگیری کامل مباحث کتابهای زیست‌شناسی دبیرستان است. گذشته از کتابهای زیست دبیرستان شما باید به مباحثی از شیمی، فیزیک و ریاضی هم مسلط باشید.
برای درک مفاهیم بیوشیمی باید دانش شیمی خوبی داشته باشید. برای فهمیدن کامل فیزیولوژی، نیاز به تسلط بر مباحث زیست دارید. ازطرفی اگر بخواهید به تحلیل نمودارها و اکولوژی تسلط پیدا کنید باید مباحثی از ریاضی مثل مشتق، انتگرال، آمار و احتمال را به‌خوبی بدانید. پس فراموش نکنید برای تسلط بر منابع المپیاد زیست فقط قرار نیست مباحث این درس را مطالعه کنید و باید درک همه‌جانبه‌ای از مباحث فیزیک، ریاضی و شیمی نیز داشته باشید.
برای المپیاد زیست چه بخوانیم
زمانی که به کتابهای زیست دبیرستان مسلط شدید نوبت به کتاب های المپیاد زیست می‌رسد که شامل دو گروه منابع عمومی و تخصصی هستند. منابع عمومی شامل دانش پایه ریاضی، فیزیک و شیمی و زیست شناسی کمپبل است. در ادامه به معرفی کتاب المپیاد زیست برای مباحث مختلف پرداخته‌ایم.
منابع زیست عمومی برای المپیاد زیست
برای درک زیست شناسی عمومی باید تمام مباحث کتابهای زیر را به‌طور کامل و حتی چندین بار بخوانید:
- زیست شناسی کمپبل
- زیست شناسی سولومون
کتاب زیست کمپبل نثر ساده‌تری دارد و خودتان بدون کمک استاد یا معلم می‌توانید به مباحث آن مسلط شوید. بهتر است اول کتاب کمپبل را خوب و کامل بخوانید و سپس سراغ کتاب سولومون بروید. هر دوی این کتاب‌ها را انتشارات خانه زیست‌شناسی چاپ کرده است. بهتر است نسخه جدید کتاب‌ها را تهیه کنید و هر چندبار که می‌توانید، بخوانید. اما این منابع نهایتا تا دومین مرحله المپیاد زیست شناسی مفید هستند و از آن‌جا به بعد باید کتابهای تخصصی‌تری را بخوانید و به مباحث‌شان مسلط شوید.
منابع المپیاد زیست برای درس بیوشیمی
برای تسلط به بیوشیمی این سه کتاب را پیشنهاد می‌کنیم. سعی کنید بدون وسواس تمام مطالب این کتاب‌ها را بخوانید:
- بیوشیمی استرایر
- بیوشیمی لنینجر
- از استرایر تا لنینجر انتشارات خانه زیست‌شناسی
منابع المپیاد زیست، درس سلولی و مولکولی
برای زیست سلولی هم مطالعه کتابهای زیر را توضیه می‌کنیم:
- مبانی زیست‌شناسی مولکولی نوشته بروس آلبرتس
- زیست‌شناسی سلولی و مولکولی نوشته محمدحسین امیری / انتشارات فاطمی
- زیست‌شناسی سلولی لودیش
- The problem book: the cell
مهم‌ترین نکته در مبحث سلولی مولکولی، توانایی حل مسئله است. شما می‌توانید بعد از مطالعه کتاب‌ها، تمرین‌های آخر هر فصل از کتاب آقای امیری و تمرین‌های The problem book را حل کنید تا به‌مرور زمان در حل مسئله ماهر شوید.
معرفی کتاب المپیاد زیست شناسی برای درس ژنتیک
۳ کتاب ابتدایی که در ادامه گفته‌ایم را خوب و کامل بخوانید و کتاب استانسفیلد را به‌عنوان یک منبع تکمیلی مطالعه کنید. به مرور زمان و با مطالعه این منابع می‌توانید روی این مبحث مسلط شوید و توانایی حل مسائل این بخش را به‌دست بیاورید:
- ژنتیک از دیدگاه حل مسئله، ساسان امینی، انتشارات اندیشه سرا
- ژنتیک کلاسیک، رضا شاه‌نظر، انتشارات فاطمی
- مفاهیم و مسائل ژنتیک، ویلیام ر. ولنیتز، انتشارات فاطمی
- اصول و مسائل ژنتیک، استانسفیلد
منابع المپیاد زیست شناسی برای ژنتیک مولکولی
مباحث مربوط به ژنتیک مولکولی المپیاد زیست را به‌طور پراکنده در بقیه کتاب‌ها می‌خوانید و یاد می‌گیرید. بنابراین مطالعه این دو کتاب را جزو اولویت‌های اصلی قرار ندهید و سعی کنید اول سایر مباحث را بخوانید. در زمان‌های اضافی می‌توانید این دو کتاب المپیاد زیست را به‌عنوان منابع تکمیلی مطالعه کنید.
- مقدمه‌ای بر آنالیز ژنتیک، گریفیتز
- ژنتیک مولکولی، واتسون/ انتشارات خانه زیست‌شناسی
منابع المپیاد زیست برای زیست گیاهی
- زیست‌شناسی گیاهی، رست و باربو
- زیست‌شناسی گیاهی، الهه علوی، انتشارات فاطمی
- الفبای گیاه شناسی، محمدصادق پورجعفری، انتشارات دانش پژوهان جوان
- زیست‌شناسی گیاهی، فیروزه چلبیان، انتشارات آبیژ
- زیست‌شناسی گیاهی، ریون، انتشارات خانه زیست‌شناسی
- فیزیولوژی گیاهی نوشته تایز، فصل فتوسنتز
- زیست‌شناسی برای المپیاد زیست، مجید علی‌نوری
- سیستماتیک گیاهی، سیمپسون، فصل‌های ۴، ۵ و ۹
بهتر است کتاب ریون و هم‌چنین مطالب کتاب خانم چلبیان را در اولویت قرار دهید و به‌طور کامل بخوانید. کتاب زیست گیاهی رست و باربور هم اگرچه جدید نیست، مطالب کامل و خوبی دارد و مطالعه کامل آن یا حداقل مرور تصاویرش را توصیه می‌کنیم.
کتاب المپیاد زیسا شناسی برای زیست شناسی جانوری
- جانور شناسی در المپیاد زیست شناسی
- جانور شناسی، هیکمن
برای تسلط به مبحث مهره‌داران المپیاد زیست می‌توانید روی همان کتاب کمپبل حساب کنید ولی برای این‌که مبحث بی‌مهرگان را به‌طور کامل یاد بگیرید باید حتما کتاب جانورشناسی هیکمن را بخوانید.
منابع فیزیولوژی المپیاد زیست شناسی
- فیزیولوژی پزشکی گایتون
- فیزیولوژی پزشکی، برن و لوی
- مبانی فیزیولوژی جانوری، مویز و شولت
- فیزیولوژی، پورنبی و کوشا پایداری
مباحث غشا، عصب، عضله، قلب، گردش خون، و بعد از آن‌ها مایعات بدن، کلیه، تنفس، سلول‌های خونی از مباحث مهم‌تر فیزیولوژی در المپیاد زیست هستند. وقتی نوبت به مطالعه کتابهای فیزیولوژی رسید بهتر است اول این مباحث را بخوانید و بعدا سراغ مطالب کم‌اهمیت‌تر بروید. مطالعه‌ی کتاب آقایان پایداری و پورنبی را برای جمع‌بندی مطالب مربوط به فیزیولوژی توصیه می‌کنیم.
منابع المپیاد زیست شناسی درس اکولوژی
مبحث رفتار شناسی بسیار شیرین و جذاب است و به احتمال زیاد هنگام خواندن آن‌ها حسابی لذت خواهید برد. برای این‌که روی این مبحث حسابی مسلط شوید بهتر است فصل ترجمه نشده کتاب کمپبل را حتما بخوانید.
- الفبای اکولوژی جمعیت، کوشا پایداری، انتشارات دانش پژوهان جوان
- بوم شناسی، محمد کرام‌الدینی، انتشارات فاطمی
- رفتارشناسی برای المپیاد زیست
- مقدمه‌ای بر اکولوژی رفتار، کربز و دیویس، ترجمه عبدالحسین وهاب‌زاده، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد
- رفتارشناسی، محمد کرام‌الدینی، انتشارات فاطمی
منابع آمار زیستی برای المپیاد زیست شناسی
- کتاب مبانی آمار زیستی، شاه‌نظر
این منبع یک کتاب جامع المپیاد زیست شناسی برای مباحث آمار زیستی محصوب می‌شود و اگر همین یک کتاب را به‌طور کامل مطالعه کنید، مطمئن باشید که همه مطالب آمار زیستی برایتان روشن و واضح خواهد شد. بالاتر هنگام معرفی المپیاد زیست شناسی چندین بار درمورد کتاب کمپبل و میزان اهمیت آن توضیح دادیم. نسخه جدید کمپبل مبحثی هم درمورد آمار زیستی دارد که خواندنش خالی از لطف نیست. علاوه‌بر منابعی که بهتان معرفی کردیم شما می‌توانید سوالات المپیادهای سال‌های پیش را بگیرید و مطالعه کنید تا تصویری کلی از نوع طراحی سوالات داشته باشید.
مزایای دریافت مدال المپیاد زیست شناسی
حتما با توضیحاتی که تا این‌جا دادیم، متوجه شدید که دریافت مدال المپیاد زیست کار هرکسی نیست و تلاش و علاقه زیادی نیاز دارد. ولی به‌هر حال روزهای شیرین برای عاشقان دیر یا زود می‌رسد و با برنامه ریزی برای المپیاد زیست و تلاش بسیار بالاخره به مدال می‌رسند. این برندگان سرشار از علم و عشق از چه مزایایی برخوردار خواهند شد؟ در ادامه به تفکیک مراحل المپیاد زیست در این مورد توضیح داده‌ایم.
مزایای قبولی مرحله اول المپیاد زیست
کسانی که در مرحله اول قبول می‌شوند علاوه بر تقدیر توسط شورای مدرسه، شهر، استان از مزایا و امتیازات زیر بهره‌مند خواهند شد:
- بیشتر از بقیه دوستانشان مطالعه تخصصی داشته‌اند و حتما برای شرکت در کنکور آمادگی بیشتری دارند.
- قبولی در آزمون مرحله المپیاد زیست را میتوانند در رزومه تحصیلی خود وارد کنند و موقعیت‌های تحصیلی و شغلی بهتری در آینده داشته باشند.
- امکان تدریس در مدرسه یا کلاس‌های خصوصی را خواهند داشت.
مزایای قبولی در مرحله دوم المپیاد زیست
علاوه بر مزایای کسب رتبه در مرحله اول، قبولی در مرحله دوم امتیازات متفاوتی برایتان دارد:
- اگر جزو ۴۰ نفر برگزیده مرحله دوم باشید می‌توانید عضو بنیاد ملی نخبگان شوید و از مزایای متعددش استفاده کنید. مثلا وام مسکن دریافت می‌کنید و تا زمانی که مشغول تحصیل هستید حقوق بگیرید.
- سهمیه ۲۰ درصدی در کنکور سراسری را دریافت می‌کنید.
- اگر ۸۰ تراز آخرین فرد قبولی در یک رشته و دانشگاه خاص موردنظرتان را به‌دست بیاورید، می‌توانید وارد آن رشته شوید و در دانشگاه موردنظرتان ثبت‌نام کنید.
- با نخبه‌های المپیاد زیست کشور آشنا و همراه می‌شوید و این موضوع می‌تواند زمینه رشد و پیشرفت بیشتر شما در آینده را فراهم کند.
- به همایش‌ها علمی مختلف دعوت می‌شوید و در نشست‌های علمی شناخته خواهید شد. این موضوع تاثیر خوبی روی آینده تحصیلی و شغلی شما دارد.
- آقایان میتوانند خدمت سربازی کوتاه‌تر و ساده‌تری داشته باشند.
مزایای دریافت مدال طلای المپیاد زیست شناسی
برنامه ریزی برای المپیاد زیست گاهی آنقدر دقیق و سنجیده انجام می‌شود و گاهی شما آنقدر تلاش و پشتکار به‌خرج می‌دهید که مدال طلا نصیبتان می‌شود. رسیدن به چنین جایگاهی واقعا سخت است ولی کسی که به این مرحله می‌رسد علاوه بر به دست آوردن موقعیت‌هایی که در بخش‌های قبل گفتیم، می‌تواند:
- در هر رشته و دانشگاهی که بخواهد بدون کنکور ثبت نام کند.
- همزمان در دو رشته دانشگاهی درس بخواند و مدرک بگیرد.
- در المپیاد زیست جهانی شرکت کند.
- از سهمیه ۲۰ درصدی استعداد درخشان در آزمون‌های جامع مثل آزمون تخصص پزشکی یا دکترا استفاده کنید.
- دریافت این سهمیه نیز بستگی به فعالیت‌های علمی و فرهنگی و پژوهشی‌ای دارد که امتیازاتش به حد نصاب یعنی ۴۰ امتیاز برسد.
سخن پایانی
در این مقاله سعی کردیم درمورد المپیاد زیست شناسی به طور کامل توضیح دهیم و معرفی منابع المپیاد زیست شناسی را با جزئیات انجام دهیم. اگر واقعا به علم شیرین و پر رمز و راز زیست شناسی علاقه‌مند هستید، ترس و تردید را کنار بگذارید و وارد گود شوید. مسیر سخت و رقابت سنگین است ولی کسی که بتواند از چند خوان این راه ناهموار بگذرد، می‌تواند آینده علمی و شغلی بسیار روشن و پرامیدی داشته باشد. اگر اول این مسیر هستید حتما از یک یا چند فرد متخصص و کاربلد مشاوره بگیرید و با برنامه ریزی درسی برای المپیاد زیست و مطالعه دقیق منابع المپیاد زیست که در این مقاله معرفی کردیم، وارد مسیری پر از چالش و سختی شوید. باشد که روی خوش موفقیت را ببینید. پیشنهاد می‌کنیم در حوزه زیست، درباره المپیاد سلول های بنیادی نیز مطالعه کنید.
سوالات متداول المپیاد زیست
- ثبت نام در المپیاد زیست شناسی در چه تاریخی و چگونه انجام می شود؟
دانشآموزان میتوانند هر سال اوایل دی ماه از طریق آدرس اینترنتی oly.medu.ir برای ثبت نام در المپیاد زیست اقدام کنند که ممکن است این تاریخ تمدید شود. - دانشآموزان کدام پایه ها میتوانند در المپیاد زیست ثبت نام کنند؟
دانشآموزان پایه دهم و یازدهم میتوانند در المپیاد زیست ثبت نام کنند. - برای المپیاد زیست از کجا شروع کنیم؟
برای موفقیت در المپیاد زیست و کسب رتبه، باید ابتدا در دروس دبیرستان قوی باشید و ترجیحا در مدرسه‌ای ثبت نام کنید که برنامه و کلاس‌های ویژه برای المپیاد زیست داشته باشد. - منابع المپیاد زیست شناسی چه هستند؟
منابع المپیاد زیست شناسی گسترده بوده و شامل کتابهای دبیرستان تا کتابهای مرجع هستند. در این مطلب کتاب جامع المپیاد زیست شناسی برای مباحث مختلف را به شما معرفی کردیم.
