فهرست مطالب
تا به‌حال به این موضوع فکر کرده‌اید کسانی که توانایی‌های علمی بالایی دارید، چطور میتوانید خودتان را محک بزنید؟
یک راه سرراستش شرکت در المپیادهای دانش آموزی است. مثلا دانش‌آموزی که به زیست‌شناسی علاقه‌مند است و دلش می‌خواهد با زیروبم این درس آشنا شود، می‌تواند به شرکت در المپیاد زیست شناسی به‌طور جدی فکر کند.
ما در این مقاله روی سخن‌مان با همین دانش‌آموزان عاشق زیست‌شناسی است. می‌خواهیم باب آشنایی کامل شما با المپیاد زیست را باز کنیم و به معرفی منابع المپیاد زیست شناسی بپردازیم. پس تا آخر مقاله همراه‌مان باشید.
المپیاد زیست شناسی چیست؟
برای افراد که به زیست شناسی علاقه دارند؛ شرایط یک رقابت علمی از جنس زیستی وجود دارد که به المپیاد زیست شناسی معروف است.
درواقع المپیاد زیست یک رقابت و مسابقه‌ی علمی مهم و برنامه‌ریزی شده است که در بیشتر کشورهای دنیا برگزار می‌شود. دانش‌آموزانی که دوست دارند توانایی و استعدادهایشان را در زمینه‌ی زیست‌شناسی محک بزنند در این رقابت شرکت می‌کنند.
رقابت در المپیادهای زیست از سطح شهر و منطقه شروع می‌شود و تا مراحل کشوری و جهانی هم ادامه پیدا می‌کند. کسانی که برنامه ریزی برای المپیاد زیست شناسی داشته باشند، می‌توانند در این رقابت به رتبه‌های خوبی برسند و از مزایای متنوعش استفاده کنند.
در المپیاد زیست شناسی چه منابعی و کتاب هایی را باید بخوانیم؟
قدم اول مطالع منابع المپیاد زیست
اگر بخواهیم درمورد معرفی منابع المپیاد زیست و نحوه مطالعه برای المپیاد زیست صحبت کنیم باید قبل از هرچیز درمورد کتاب‌های زیست دبیرستان توضیح دهیم. درواقع اولین قدم برای شروع مسیر المپیاد زیست، یادگیری کامل مباحث کتاب‌های زیست‌شناسی دبیرستان است.
گذشته از کتاب‌های زیست دبیرستان شما باید به مباحثی از شیمی، فیزیک و ریاضی هم مسلط باشید:
پیش نیاز های المپیاد زیست
- برای درک مفاهیم بیوشیمی باید دانش شیمی خوبی داشته باشید.
- برای فهیدن کامل فیزیولوژی نیاز به تسلط روی مباحث فیزیک دارید.
- ازطرفی اگر بخواهید به تحلیل نمودارها، اکولوژی و… تسلط پیدا کنید باید مباحثی از ریاضی مثل مشتق، انتگرال، آمار و احتمال و … را به‌خوبی بدانید.
پس فراموش نکنید هنگام معرفی منابع المپیاد زیست فقط قرار نیست مباحث این درس را مطالعه کنید و باید درک همه‌جانبه‌ای از مباحث فیزیک، ریاضی و شیمی نیز داشته باشید.
قدم دوم در المپیاد زیست شناسی
زمانی که به کتاب‌های زیست دبیرستان مسلط شدید نوبت به کتاب‌های مهم و مرجع فیزیولوژی و زیست‌شناسی عمومی می‌رسد. کتاب‌هایی که باید تمام مباحث‌شان را به‌طور کامل و حتی چندین بار بخوانید:
- زیست‌شناسی کمپبل
- زیست‌شناسی سولومون
کتاب زیست کمپبل نثر ساده‌تری دارد و خودتان بدون کمک استاد یا معلم میتوانید به مباحثش مسلط شوید. بهتر است اول کتاب کمپبل را خوب و کامل بخوانید و سپس سراغ کتاب سولومون بروید.
هر دوی این کتاب‌ها را انتشارات خانه زیست‌شناسی چاپ کرده است. بهتر است نسخه‌ی جدید کتاب‌ها را تهیه کنید و هر چندبار که میتوانید، بخوانید.
قدم سوم
کتاب‌هایی که تا این‌جا درموردشان توضیح دادیم کار شما را نهایتا تا دومین مرحله‌ی المپیاد زیست‌شناسی راه می‌اندازند و از آن‌جا به بعد باید کتاب‌های تخصصی‌تری را بخوانید و به مباحث‌شان مسلط شوید. درادامه به معرفی منابع المپیاد زیست‌شناسی به‌طور تخصصی می‌پردازیم و درموردشان توضیح می‌دهیم:
معرفی کاب بیوشیمی برای المپیاد زیست
- بیوشیمی استرایر (ویرایش7)
- بیوشیمی لنینجر (ویرایش6)
- از اسرایر تا لنینجر انتشارات خانه زیست‌شناسی
برای تسلط به بیوشیمی این سه کتاب را پیشنهاد می‌کنیم. سعی کنید بدون وسواس تمام مطالب این کتاب‌ها را بخوانید و یاد بگیرید.
قبل از تهیه‌ی کتاب‌ها، ترجمه‌های مختلف از ناشرین متفاوت را بررسی کنید و درنهایت ترجمه‌ای را انتخاب کنید که از نظر شما نثر بهتری دارد.
زیست‌شناسی سلولی مولکولی کتاب برای المپیاد زیست
- مبانی زیست‌شناسی مولکولی نوشته‌ی بروس آلبرتس
- زیست‌شناسی سلولی و مولکولی نوشته‌ی محمدحسین امیری / انتشارات فاطمی
- زیست‌شناسی سلولی لودیش
- The problem book: the cell
نکات مهم
مهم‌ترین نکته در مبحث سلولی مولکولی، توانایی حل مسئله است. شما میتوانید بعد از مطالعه‌ی کتاب‌ها، تمرین‌های آخر هر فصل از کتاب آقای امیری و تمرین‌های The problem book را حل کنید تا به‌مرور زمان مهارت حل مسائل‌تان تقویت شود.
ژنتیک کلاسیک
- ژنتیک از دیدگاه حل مسئله نوشته‌ی ساسان امینی/ انتشارات اندیشه سرا
- ژنتیک کلاسیک نوشته‌ی رضا شاه‌نظر/ انتشارات فاطمی
- مفاهیم و مسائل ژنتیک نوشته‌ی ویلیام ر. ولنیتز/ انتشارات فاطمی
- اصول و مسائل ژنتیک نوشته‌ی استانسفیلد
بهتر است 3 کتاب ابتدایی را خوب و کامل بخوانید و کتاب استانسفیلد را به‌عنوان یک منبع تکمیلی مطالعه کنید. به‌مرور زمان و با مطالعه‌ی این منابع میتوانید روی این مبحث مسلط شوید و توانایی حل مسائل این بخش را به‌دست بیاورید.
ژنتیک مولکولی
- مقدمه‌ای بر آنالیز ژنتیک نوشته‌ی گریفیتز
- ژنتیک مولکولی نوشته‌ی واتسون/ انتشارات خانه زیست‌شناسی
مباحث مربوط به ژنتیک مولکولی المپیاد زیست را به‌طور پراکنده در بقیه‌ی کتاب‌ها می‌خوانید و یاد می‌گیرید. بنابراین مطالعه‌ی این دو کتاب را جزو اولویت‌های اصلی‌تان قرار ندهید و سعی کنید اول سایر مباحث را بخوانید. در زمان‌های اضافی میتوانید این دو کتاب را به‌عنوان منابع تکمیلی مطالعه کنید.
زیست‌شناسی گیاهی
- زیست‌شناسی گیاهی نوشته‌ی رست و باربور. این کتاب خیلی جدید نیست ولی مطالب کامل و خوبی دارد و خواندنش را بهتان توصیه می‌کنیم. حتی اگر فرصتی برای کامل خواندن این کتاب ندارید، تصاویرش را حتما بادقت ببینید.
- زیست‌شناسی گیاهی نوشته‌ی الهه علوی/ انتشارات فاطمی
- الفبای گیاه شناسی نوشته‌ی محمدصادق پورجعفری/ انتشارات دانش پژوهان جوان
- زیست‌شناسی گیاهی نوشته‌ی فیروزه چلبیان/ انتشارات آبیژ
- زیست‌شناسی گیاهی ریون/ انتشارات خانه زیست‌شناسی
- فیزیولوژی گیاهی نوشته‌ی تایز. حتی اگر از بیشتر مطالب این کتاب می‌گذرید، فصل فتوسنتز را حتما به‌طور کامل بخوانید.
- زیست‌شناسی برای المپیاد زیست نوشته‌ی مجید علی‌نوری. توضیحات عالی و کاربردی این کتاب را ازدست ندهید.
- سیستماتیک گیاهی نوشته‌ی سیمپسون. مطالعه‌ی فصل‌های 4، 5 و 9 این کتاب را بهتان توصیه می‌کنیم.
بهتر است کتاب ریون و هم‌چنین مطالب کتاب خانم چلبیان را در اولویت قرار دهید و حتما به‌طور کامل بخوانیدشان.
جانور شناسی در المپیاد زیست شناسی
- جانور شناسی نوشته‌ی هیکمن
برای تسلط به مبحث مهره‌داران المپیاد زیست میتوانید روی همان کتاب کمپبل حساب کنید ولی برای این‌که مبحث بی‌مهرگان را به‌طور کامل یاد بگیرید باید حتما کتاب جانورشناسی هیکمن را بخوانید.
فیزیولوژی
فیزیولوژی پزشکی نوشته‌ی گایتون
فیزیولوژی پزشکی نوشته‌ی برن و لوی
مبانی فیزیولوژی جانوری نوشته‌ی مویز و شولت
فیزیولوژی نوشته‌ی پورنبی و کوشا پایداری
مباحث غشا، عصب، عضله، قلب، گردش خون، و بعد از آن‌ها مایعات بدن، کلیه، تنفس، سلول‌های خونی و… از مباحث مهم‌تر فیزیولوژی در المپیاد زیست هستند. وقتی نوبت به مطالعه‌ی کتاب‌های فیزیولوژی رسید بهتر است اول این مباحث را بخوانید و بعدا سراغ مطالب کم‌اهمیت‌تر بروید.
مطالعه‌ی کتاب آقایان پایداری و پورنبی را برای جمع‌بندی مطالب مربوط به فیزیولوژی بهتان توصیه می‌کنیم.
اکولوژی
- الفبای اکولوژی جمعیت نوشته‌ی کوشا پایداری/ انتشارات دانش پژوهان جوان. برای درک کامل مطالب مربوط به اکولوژی حتما این کتاب را بخوانید.
- بوم شناسی نوشته‌ی محمد کرام‌الدینی/ انتشارات فاطمی
رفتار شناسی برای المپیاد زیست
- مقدمه‌ای بر اکولوژی رفتار نوشته‌ی کربز و دیویس و ترجمه‌ی عبدالحسین وهاب‌زاده/ انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد
- رفتار شناسی نوشته‌ی محمد کرام‌الدینی/ انتشارات فاطمی
مبحث رفتار شناسی بسیار شیرین و جذاب است و به‌احتمال زیاد هنگام خواندن‌شان حسابی لذت خواهید برد. برای
این‌که روی این مبحث حسابی مسلط شوید بهتر است فصل ترجمه نشده‌ی کتاب کمپبل را حتما بخوانید.
آمار زیستی
- مبانی آمار زیستی نوشته‌ی شاه‌نظر
اگر همین یک کتاب را به‌طور کامل مطالعه کنید مطمئن باشید که مطالب آمار زیستی برایتان روشن و واضح خواهد شد. بالاتر هنگام معرفی المپیاد زیست شناسی چندین بار درمورد کتاب کمپبل و میزان اهمیتش توضیح دادیم. نسخه‌ی جدید کمپبل مبحثی هم درمورد آمار زیستی دارد که خواندنش خالی از لطف نیست.
علاوه‌بر منابعی که بهتان معرفی کردیم شما میتوانید سوالات المپیادهای سال‌های پیش را بگیرید و مطالعه‌شان کنید تا تصویری کلی از سوالات و سطح‌شان داشته باشید و هنگام خواندن مطالب دیدتان وسیع‌تر باشد.
چه کسانی در المپیاد زیست شناسی مدال می‌گیرند؟
همان‌طور که گفتیم دانش‌آموزان پایه‌ی دهم و یازدهمی که علاقه‌ی زیادی به این علم دارند می‌توانند برای شرکت در المپیاد زیست شناسی ثبت‌نام کنند. ولی این المپیاد چند مرحله دارد و برای رسیدن به مدال از چند خوان باید گذشت؟
المپیاد زیست شناسی 4 مرحله دارد:
مرحله‌ی اول المپیاد زیست شناسی
اوایل بهمن ماه هر سال ازبین کل متقاضیان برگزار می‌شود. شرکت کنندگان باید به 40 سوال تستی و 5 سوال تشریحی کوتاه جواب بدهند. حدودا هزار نفر در این مرحله پذیرفته می‌شود و می‌توانند وارد مرحله‌ی بعدی شوند.
مرحله‌ی دوم المپیاد زیست
حدودا اوایل اردیبهشت ماه برگزار می‌شود و از این آزمون 40 نفر سربلند بیرون می‌آیند. این 40 نفر در مرحله‌ی سوم سر دریافت مدال‌های مختلف با هم رقابت می‌کنند. پذیرفته شدن در این مرحله کار هرکسی نیست و کسانی که برنامه ریزی برای المپیاد زیست برایشان از هرچیزی واجب‌تر بوده، از این آزمون سربلند بیرون می‌آیند.
مرحله‌ی سوم المپیاد زیست
یا دوره‌ی آموزش تابستانی تقریبا دهه‌ی اول تیر هر سال برگزار می‌شود و حسابی حساس و سرنوشت‌ساز است. آزمون‌های این مرحله‌ی المپیاد زیست حدود یک هفته طول می‌کشد. مهارت‌های تئوری حدودا 60 درصد و مهارت‌های عملی و آزمایشگاه حدود 40 درصد در این آزمون تعیین کننده است.
دانش‌آموزان هر روز 2 تا 3 درس را امتحان می‌دهند و 2 روز هم به آزمون آزمایشگاه اختصاص پیدا می‌کند. از این 40 نفر، 8 نفر اول مدال طلا می‌گیرند، 12 تا 15 نفر مدال نقره دریافت می‌کنند و بقیه هم صاحب مدال برنز می‌شوند.
مرحله‌ی چهارم المپیاد زیست شناسی
مختص همان 8 نفری است که مدال طلا گرفته‌اند. این افراد از این به بعد بیشتر وقت‌شان را در باشگاه دانش پژوهان جوان می‌گذرانند و برای المپیاد جهانی آماده می‌شوند. برای آمادگی بیشتر باید در دوره‌های تئوری و آزمایشگاه شرکت کنند و نهایتا 4 نفرشان برای المپیاد جهانی انتخاب شوند.
المپیاد جهانی میزبان 4 نفر از نخبه‌های کشورمان است و بعد از رقابت‌ها، مدال طلا را به 10 درصد اول شرکت‌کننده‌ها تقدیم می‌کند. دانش‌آموزان ایرانی تاکنون 10 مدال طلای المپیاد زیست را به‌دست آورده‌اند.
مزایای دریافت مدال المپیاد زیست شناسی چیست؟
حتما با توضیحاتی که تا این‌جا دادیم، دانستید که دریافت مدال المپیاد زیست کار هرکسی نیست و تلاش بی‌نهایت و علاقه‌ی عجیبی می‌خواهد. ولی به‌هر حال روزهای شیرین برای عاشقان دیر یا زود می‌رسد و با برنامه ریزی برای المپیاد زیست و تلاش بسیار بالاخره به مدال می‌رسند. این برندگان سرشار از علم و عشق از چه مزایایی برخوردار خواهند شد؟
مزایای قبولی مرحله‌ی اول:
- کسانی که در مرحله‌ی اول قبول می‌شوند و جزو هزار نفر برتر المپیاد زیست قرار می‌گیرند توسط شورای مدرسه، شهر، استان و… تقدیر می‌شوند.
- بیشتر از بقیه‌ی دوستان‌شان مطالعه‌ی تخصصی داشته‌اند و حتما برای شرکت در کنکور آمادگی بیشتری دارند.
- قبولی در آزمون مرحله المپیاد زیست را می‌توانند در رزومه تحصیلی‌شان وارد کنند و موقعیت‌های تحصیلی و شغلی بهتری در آینده داشته باشند.
- امکان تدریس در مدرسه، کلاس خصوصی و… را خواهند داشت.
مزایای قبولی در مرحله‌ی دوم و دریافت مدال نقره و برنز
- اگر جزو 40 نفر برگزیده‌ی مرحله‌ی دوم باشید میتوانید عضوی از بنیاد ملی نخبگان باشید و از مزایای متعددش استفاده کنید. مثلا وام مسکن دریافت می‌کنید، تازمانی که مشغول تحصیل هستید حقوق می‌گیرید و…
- سهمیه‌ی 20درصدی در کنکور سراسری دارید و اگر 80درصد تراز آخرین فرد قبولی در یک رشته و دانشگاه خاص موردنظرتان را به‌دست بیاورید، میتوانید وارد آن رشته شوید و در دانشگاه موردنظرتان ثبت‌نام کنید.
- با تعداد زیادی از نخبه‌های المپیاد زیست کشور آشنا و همراه می‌شوید و این موضوع می‌تواند زمینه‌ی رشد و پیشرفت بیشترتان در آینده را فراهم کند.
- به همایش‌ها علمی مختلف دعوت می‌شوید و در نشست‌های علمی حسابی شناخته خواهید شد. این موضوع تاثیر خوبی روی آینده‌ی تحصیلی و به‌خصوص شغلی‌تان می‌گذارد.
- اگر بخواهید میتوانید درس‌های المپیاد را تدریس کنید.
- مراحل پذیرش از دانشگاه‌های مطرح دنیا برایتان ساده‌تر خواهد شد؛ به‌خصوص اگر زبان انگلیسی‌تان خوب باشد.
- آقایان می‌توانند خدمت سربازی کوتاه‌تر و ساده‌تری داشته باشند.
- حالا شما یک مدال المپیاد دارید و میتوانید در رزومه‌تان لحاظش کنید. این موضوع مایه‌ی پربار شدن روزمه‌تان می‌شود و مسیرتان برای سرکار رفتن و استخدام راحت‌تر خواهد شد.
مزایای دریافت مدال طلای المپیاد زیست
برنامه ریزی برای المپیاد زیست گاهی آنقدر دقیق و سنجیده انجام می‌شود و گاهی شما آنقدر تلاش و پشتکار به‌خرج می‌دهید که مدال طلا نصیب‌تان می‌شود. رسیدن به چنین جایگاهی واقعا سخت است ولی کسی که به این مرحله می‌رسد علاوه‌بر داشتن مزایای بالا می‌تواند در هر رشته و دانشگاهی که بخواهد بدون کنکور ثبت‌نام کند. ازطرفی کسی که مدال طلای المپیاد زیست را به‌دست می‌آورد می‌تواند در دو رشته‌ی همزمان در دانشگاه درس بخواند و مدرک بگیرد.
از همه مهم‌تر چنین فردی امکان حضور در المپیاد زیست جهانی را پیدا می‌کند و مسیر بسیار روشنی انتظارش را می‌کشد.
ولی المپیاد زیست شناسی چه درهایی را به روی علم زیست در ایران باز می‌کند؟
- به تقویت و پیشبرد علم زیست‌شناسی در کشورمان کمک می‌کند.
- باعث ارتباط متقابل علمی ما با جامعه‌ی علمی جهانی می‌شود.
- فضای رقابتی مثبتی به‌وجود می‌آورد و نشاط علمی ایجاد می‌کند.
- برنامه ریزی برای المپیاد زیست باعث تحول و پویایی در فضای آموزشی و بین دانش‌آموزان می‌شود.
- اعتماد به‌نفس دانش‌آموزان با شرکت در المپیاد زیست بالا می‌رود.
- قدرت استدلال، حل مسئله و تفکر در شرکت‌کنندگان تقویت می‌شود.
در آخر این که
در این مقاله سعی کردیم درمورد المپیاد زیست شناسی به‌طور کامل توضیح دهیم و معرفی المپیاد زیست شناسی را با جزئیات در اختیارتان بگذاریم.
اگر واقعا به علم شیرین و پر رمزوراز زیست شناسی علاقه‌مند هستید، ترس و تردید را کنار بگذارید و وارد گود شوید. مسیر سخت و رقابت سنگین است ولی کسی که بتواند از چند خوان این راه ناهموار بگذرد، می‌تواند آینده‌ی علمی و شغلی بسیار روشن و پرامیدی داشته باشد. اگر اول این مسیر هستید حتما از یک یا چند فرد متخصص و کاربلد مشاوره بگیرید و با برنامه ریزی درسی برای المپیاد زیست وارد مسیری پر از چالش و سختی شوید؛ باشد که روی خوش موفقیت را ببینید.
