آدم گرسنه سنگ را هم می‌خورد؛ نه اینکه سنگ خوردنی باشد، او چاره‌ای جز این ندارد! چنین چالش‌هایی گاهی برای همه‌مان پیش می‌آید که مجبوریم برای تسکین دردهای‌مان دست به کارهایی ناپسند بزنیم. وقتی انگیزه کودک از نیاز به پیشرفت و ترقی به جلوگیری از درد و رنج تغییر می‌کند، رفتارهایش کم‌کم رنگ‌وبوی کودک ناسازگار به خود می‌گیرند. کودکان نیز گاهی‌اوقات برای جلب‌توجه اطرافیان به شیوه‌های ناسالم و نامتعارفی روی می‌آورند و شما را متعجب می‌کنند. اما دلیل این رفتارهای جلب توجه در کودکان چیست و نحوه برخورد با کودک توجه طلب چگونه است؟
توجه طلبی کودک
نیاز به توجه و محبت، یکی از اصلی‌ترین و اساسی‌ترین نیازهای کودک است زیرا کمی زمان می‌برد تا آن‌ها به توانایی خودشان اعتماد کنند و کم‌کم از شما فاصله بگیرند؛ تا آن زمان، بزرگ‌ترها مهم‌ترین منبع کودک برای درست‌ونادرست و خوب‌وبد هستند. همه کودکان بعد از مدت کوتاهی بازی و فعالیت و دوری از والدین و مراقبین، به آن‌ها سری می‌زنند و خودی نشان می‌دهند. اما برخی از کودکان به‌شدت نیاز به توجه والدین دارند و از هر ابزاری برای جلب‌توجه آن‌ها استفاده می‌کنند.
برای این دسته از کودکان، والدین و مراقبین باید تمام حواس‌شان جمع آن‌ها باشد و حتی برای مدت کوتاهی هم توان تحمل بیتوجهی را ندارند. وقتی شدت توجهطلبی کودک از حد طبیعی بیشتر می‌شود، به‌مرور رابطه والد-فرزندی را بد و بدتر می‌کند. علاوه بر این، مشکلات دیگری مانند وابستگی کودک به مادر و ترس و اضطراب جدایی کلاس اولی ها را نیز به همراه می‌آورد.
انواع سبک توجهی والدین
توجه والدین به کودکان معمولا ترکیبی از 2 حالت زیر است. البته گاهی‌اوقات، یکی از این سبک‌ها غلبه پیدا می‌کند و موجب مشکلاتی مانند افزایش توجهطلبی کودک می‌شود.
توجه مثبت
وقتی والدین یا بزرگ‌ترها از کودک تعریف می‌کنند، او انگیزه می‌گیرد که سخت کار کند و باهوش‌تر به نظر برسد. این تعریف و تمجیدها باعث الهام‌بخشی به کودک و تقویت مهارت‌ها و استعدادیابی کودکان و نوجوانان می‌شود. همچنین، باعث تثبیت عادات خوب و جامعه‌دوستانه در بچه‌ها می‌شود. البته در این زمینه نباید زیاده‌روی کرد، زیرا توجه و تأییدهای افراطی موجب لوس‌شدن و زیاده‌خواهی کودک می‌شود. تشویق فرزند به خاطر تلاش‌‌ها و نه نتایج اعمالش، بهترین حالت توجه مثبت است.
توجه منفی
فرزندتان رفتار اشتباهی انجام می‌دهد و شما با ناراحتی واکنش نشان می‌دهید؛ به این واکنش شما توجه منفی می‌گویند. سرزنش، نصیحت و تنبیه کودک ازجمله نمونه رفتارهای توجهی منفی هستند. اگر فرزند شما فعالانه به دنبال جلب توجه شما است، سرزنش و نصیحت او صرفا به افزایش رفتارهای نامطلوبش می‌انجامد و هیچ‌گونه سودی ندارد؛ یعنی چرخه‌ای از شیطنت کودک و توجه منفی شما شکل می‌گیرد و رابطه والد-فرزندی‌تان را روز به روز بدتر می‌کند.
رفتارهای توجه طلبانه رایج کودکان
رایج‌ترین رفتارهای کودکان برای جلب‌توجه شما که معمولا هم ناگهانی و بدون مقدمه ظاهر می‌شوند:
- تلاش مداوم برای کمک و ایفای نقش قهرمان
- پرسیدن سوالات غیرضروری
- بی‌وقفه صحبت‌کردن
- واکنش بیش‌ازحد به صدمات یا ناراحتی‌های جزئی
- مشکل درست‌کردن یا پارازیتانداختن هنگام مشغول‌بودن دیگران؛ مثلا هنگام تلفن صحبت‌کردن
- تبدیل‌شدن به یک کودک لجباز تمام‌عیار
- پوشیدن لباسهای نامتعارف
- فضولی‌های کوچک و توجهبرانگیز
- به‌اتمام‌رساندن کارها زودتر از موعد یا پس از اتمام مهلت
- ایجاد مزاحمت برای خواهروبرادرهای کوچک‌تر یا دیگر کودکان
البته آن‌ها گاهی‌اوقات از حقه‌های زیرکانه‌ای برای جلب‌توجه استفاده می‌کنند که باید شناسایی و هرچه زودتر حذف شوند.
درخواست های ناگهانی و نامعقول
فارغ از اینکه شما درخواست ناگهانی کودک را برآورده کنید یا نه، او به خواسته‌اش (جلب‌توجه شما) می‌رسد. به عبارت دیگر، وقتی درخواستهای کودک ظاهرا از ناکجاآباد می‌آید و بیش از هر چیزی به بهانه‌گیری کودک می‌ماند، او در پی کسب محبت و جلب نگاه شما است.
فخرفروشی
اگر فرزندتان مدام دارایی‌های مادی خود را به رخ دیگر کودکان یا حتی بزرگسالان می‌کشد، احتمالا هدفش جلب نظر دیگران است. بروز این رفتارها در سن پیش‌دبستانی به دلیل خودمحوری و نیاز به احساس مالکیت، طبیعی هستند؛ اما در سنین بالاتر، معمولا به دلایل دیگری مانند اعتماد‌به‌نفس کاذب یا نقطه مقابل آن یعنی عدم شکل گیری اعتماد به نفس در کودکان رخ می‌دهند.
خوردن زیاد غذا یا اصلا نخوردن
بچه‌ها به‌صورت کلی بدغذا هستند و وقتی پای خوراکی در میان باشد تا حدودی وسواسی و بهانه‌گیر می‌شوند. اما رفتارهای پرخوری یا بی‌اشتهایی کودک معمولا بهانه‌هایی برای جلب توجه هستند؛ مثلا وقتی تقاضای‌شان رد می‌شود و ناراحت هستند، برای نشان‌دادن ناراحتی و جلب‌توجه شما گرسنه به رختخواب می‌روند. این مشکل در نوجوانی می‌تواند به اختلال پراشتهایی یا کم‌اشتهایی عصبی تبدیل شود.
پیشنهاد مطالعه: ویژگی های کودکان پیش دبستانی
علت جلب توجه کودکان
شروع توجهطلبی در سنین پیش‌دبستانی کاملا طبیعی است اما ادامه‌دارشدن آن به یکی یا چندتا از عوامل زیر مربوط است:
- فرزندتان در دوستیابی در مدرسه به مشکل خورده است؛ دوستیابی کودکان در مدرسه تأثیر زیادی بر عزت‌نفس و اعتماد‌به‌نفس آن‌ها دارد.
- او در میان جمعهای فامیلی یا خواهر/برادری احساس تنهایی یا جداافتادگی می‌کند.
- به دلیل شاغل بودن مادر و پدر و عدم رسیدگی‌شان به فرزند، او احساس طرد‌شدگی می‌کند.
- برخی والدین تمام نیازهای کودک را برآورده می‌کنند و باعث لوس‌شدن او می‌شوند.
- تروماهای زیادی تجربه کرده است و احساس ناامنی می‌کند.
- مهارتهای ارتباطی ضعیفی دارد و در زمینه‌های اجتماعی مانند مدرسه نادیده گرفته می‌شود.
اما از همه این‌ها مهم‌تر و اساسی‌تر، شدت رفتارهای توجهطلبانه فرزندتان به سبک دلبستگی او بستگی دارد:
دلبستگی طلبی در برابر توجه طلبی کودک
دلبستگی یکی از مفاهیم کلیدی حوزه روانشناسی کودک است که توسط بالبی مطرح شد. به اعتقاد او، توجه و مراقبت کافی والدین از نوزادان و کودکان نوپا، به شکل‌گیری دلبستگی ایمن منجر می‌شود. با شکل‌گیری دلبستگی ایمن، کودک از وجود همیشگی مادر اطمینان پیدا می‌کند و نیازی به توجه مداوم او ندارد. اما در دلبستگی ناایمن کودک شرایط کاملا برعکس است؛ به دلیل مسائلی مانند سبک فرزند پروری طردگرایانه، کودک به دردسترس‌بودن والدین اطمینان ندارد و به همین دلیل، مدام به دنبال راهی برای جلب نظر و نگاه آن‌ها است.
در مقابل کودکانی که توجه طلب هستند، چه واکنشی داشته باشیم؟
توجهطلبی کودک باید کنترل شود زیرا احتمال بروز مشکلاتی مانند اختلال شخصیت نمایشی در نوجوانان را افزایش می‌دهد. در ادامه موثرترین راهکارهای برخورد با این مشکل را بررسی می‌کنیم.
وقت گذاشتن برای تعامل موثر با کودک
برقراری ارتباط با کودک هم به تقویت سلامت روان کودک کمک می‌کند و هم از بروز رفتارهای مشکل‌ساز جلوگیری می‌کند. بنابراین، تا حد امکان با فرزندتان وقت بگذرانید و علایق و نیازهایش را جدی بگیرید. اگر زمان کافی برای رسیدگی به آن‌ها اختصاص دهید، دیگر نیازی به تلاش و تقلا برای خودنمایی ندارند.
برقراری تعادل بین توجه و نادیده گرفتن رفتارهای غلط کودک
اگر هدف از انجام رفتارهایی مانند فریاد‌زدن و گریه کودک، جلب نظر شما است، باید تا حد امکان آن‌ها را نادیده بگیرید و از تقویت‌شدن چنین رفتارهایی اجتناب کنید. البته نادیده‌گیری کودک به چیزی شبیه تنبیه می‌ماند و استفاده مکرر از آن، پیامدهای تنبیه‌شدن را به همراه خواهد داشت. بنابراین ابتدا شرایط کودک را بررسی و با او در مورد دلیل رفتارهای ناسازگارانه‌اش صحبت کنید تا احساس طردشدن نکند. در نهایت و اگر راه دیگری برای بهبود اوضاع به ذهن‌تان نرسید، رفتار او را نادیده بگیرد.
القای احساس دوست داشتنی بودن به کودک
همه کودکان نیاز به احساس دوستداشتنیبودن دارند و اگر آن را دریافت نکنند، مجبورند برایش بجنگند. همیشه در دسترس‌شان باشید و با گفتن جملات ساده‌ای مانند «خیلی دوست دارم.» به آن‌ها ابراز علاقه کنید. این ابراز محبت‌های ساده، به بهبود انگیزه‌مندی و افزایش عزت نفس در کودکان کمک زیادی می‌کند و نیاز به خودنمایی را از بین می‌برد.
توجه به علایق و استعدادهای کودک
همچنین به علایق کودک احترام بگذارید و تلاش‌های او برای رسیدن به خواسته‌هایش را تحسین کنید. دیدن پیگیری‌ها شما و توجه‌تان به علایق و استعدادهای او، باعث القای احساس مهم‌بودن به کودک می‌شود.
گفت‌وگو با کودک قبل از زمان خوابیدن
قبل از خواب و بعد از رفتن کودک به رختخواب، یکی از بهترین زمان‌ها برای صحبت با کودک است. با او درباره مشکلات و چالش‌های طول روز صحبت کنید، برای مشکلات‌شان راه‌حل پیشنهاد دهید و برای‌شان داستان بخوانید. این کارها باعث ازبین‌رفتن استرس‌های طول روز و کاهش کابوس شبانه کودک نیز می‌شوند.
حق انتخاب دادن به کودک
در مورد موضوعات مختلف و موردعلاقه فرزندتان به او حق انتخاب بدهید. در زمینه‌هایی مانند انتخاب لباس توسط کودکان به آن‌ها آزادی عمل بدهید. داشتن حق انتخاب باعث افزایش مهم‌بودن و افزایش مسئولیت پذیری در کودک می‌شود و احتمال بروز رفتارهای توجهطلبانه را تاحد زیادی کاهش می‌دهد.
پیشنهاد مطالعه: فرآیند مستقل‌شدن و راهکارهای افزایش استقلال کودک
آموزش مهارت برقراری ارتباط به کودک
عدم آگاهی از شیوه‌های درست برقراری تعامل با دیگران، کودک را به سمت رفتارهای بی‌هدف و ناسالم برای جلب‌توجه می‌کشاند. آموزش مهارتهای زندگی به کودکان، خصوصا آموزش مهارتهای برقراری ارتباط، یکی از موثرترین راهبردها برای کاهش رفتارهای توجهطلبانه است.
سخن پایانی
توجهطلبی یکی از رفتارهای شایع کودکان پیش‌دبستانی است. این رفتارها از یک طرف حوصله والدین و اطرافیان را سر می‌برند و طرف دیگر برای شکل گیری شخصیت کودک مضر هستند. دلیل این رفتارها معمولا به بیتوجهی والدین و درگیری‌های زیادشان یا بیش‌ازحد لوس‌کردن کودک مربوط است؛ اما علل دیگری مانند ترومای کودکی، مهارتهای ارتباطی ضعیف و ناتوانی در دوستیابی در مدرسه نیز به بروز این رفتارها دامن می‌زنند. بنابراین باید با استفاده از راهکارهایی مانند وقتگذاشتن برای تعامل با کودک، توجه به علایق و استعدادهای او و آموزش مهارتهای برقراری ارتباط، از بروز این رفتارها جلوگیری کنید.
سوالات متداول
- در واکنش به توجهطلبی کودک چه باید کرد؟
وقتگذاشتن برای تعامل موثر و سازنده، توجه به علایق و استعدادها، القای احساس دوستداشتنیبودن، حق انتخابدادن تا جای ممکن، آموزش مهارت برقراری ارتباط و ایجاد تعادل بین توجه و نادیدهگرفتن، از بهترین راهکارهای کنترل این مسئله است. - علت توجهطلبی کودک چیست؟
بیتوجهی یا توجه افراطی والدین، مهارتهای ارتباطی ضعیف و بروز مشکلاتی مانند دوستیابی کودک در مدرسه، تجربه تروما و احساس عدم امنیت ناشی از آن و احساس جداافتادگی در جمعهای فامیلی و خانوادگی، از علل مهم بروز این مسئله هستند. - شایعترین رفتارهای توجهطلبانه کودک چه هستند؟
پرسیدن سوالات غیرضروری، واکنش افراطی به صدمات جزئی، پارازیتانداختن وسط صحبت و تعاملات دیگران، پوشیدن لباسهای نامتعارف، شیطنتهای توجهبرانگیز و کمخطر و درخواستهای ناگهانی و نامعقول، از شایعترین رفتارهای توجهطلبانه هستند.
