تقریبا تمام پدر و مادرها از کم‌خوراکی فرزندشان در سنین نوپایی گلایه دارند. بحث 1 یا 2 روز هم نیست. چالش کم‌غذایی کودکان گاهی مدت‌های طولانی ادامه پیدا می‌کند. والدین هم رفته‌رفته حساس‌تر میشوند و نظارت‌شان را بر میزان غذای مصرفی فرزندشان افزایش می‌دهند. آن‌ها از روش‌های مختلفی برای حل این مشکل استفاده می‌کنند و مدام به‌دنبال راهکارهایی برای حل بی اشتهایی کودکان می‌گردند. اما متاسفانه، اکثر والدین به این گفته متخصصان که اکثر موارد کم‌غذایی و بدغذایی کودکان کاملا طبیعی است، توجهی نمی‌کنند؛ یا در برخی موارد، به دلایل بی اشتهایی کودکان توجهی ندارند و صرفا از خودشان می‌پرسند، چگونه بی اشتهایی کودکان را رفع کنیم؟
بی اشتهایی کودکان چیست؟
کودکان معمولا آخرین نفر سر سفره می‌آیند و اولین نفر می‌روند. غذاخوردن‌شان شبیه ناخنک‌زدن است و میل و رغبت چندانی به اکثر خوراکی‌ها نشان نمی‌دهند. گاهی‌اوقات، لقمه‌ها را می‌جوند اما قورت نمی‌دهند و دوباره به بشقاب پس می‌دهند. وقتی هم زیادی به آن‌ها اصرار می‌کنید، فقط چند لقمه، آن هم از روی اجبار می‌خورند. به‌اندازه کافی از غذاهای سالم برای کودکان نمی‌خورند و احساس گرسنگی هم نمی‌کنند. البته آن‌ها کاملا بی‌اشتها نیستند، اما کم‌اشتهایی‌شان به‌حدی است که شما را نگران کرده است.
آیا بی اشتهایی کودکان پدیده ای شایع است؟
کم‌اشتهایی در بین کودکان 2 تا 6ساله کاملا شایع و طبیعی است. در این دوران، آن‌ها سالانه تنها حدود 2 کیلوگرم وزن می‌گیرند و 12 سانتیمتر قد می‌کشند؛ بنابراین، به میزان غذای کمتری از سنین قبل و بعد از آن نیاز دارند.
بدن کودکان نوپا معمولا چقدر غذا نیاز دارد؟
اکثر والدین از بشقاب‌های مخصوص بزرگسالان برای کودکان استفاده می‌کنند و در نتیجه، از باقی‌مانده غذای ته ظرف کودک تعجب می‌کنند. به خاطر داشته باشید که در این سال‌ها، آن‌ها فقط به‌حدود یک‌چهارم تا نهایتا نیمی از غذای مصرفی شما برای رشد کافی نیاز دارند. بنابراین، اگر ملاک‌تان برای تشخیص کم‌اشتهایی فرزندتان ظرف غذاست، پس باید بشقاب او تقریبا یک‌سوم بشقاب شما باشد.
نحوه تشخیص بی اشتهایی طبیعی از بی اشتهایی بیش‌ازحد کودک
به جز بررسی ظرف غذای کودک، علائم دیگری برای سنجش طبیعی یا غیرطبیعی‌بودن بیاشتهایی فرزندتان وجود دارد:
- اضافه‌نشدن به وزن کودک در طول 6 ماه گذشته و/یا کاهش وزن
- خستگی، خوابآلودگی و فقدان انرژی کافی برای بازی و فعالیت
- بیعلاقگی کودک به غذاهای قدیمی موردعلاقهاش
- واکنش هیجانی شدید به برخی غذاها
- قدنکشیدن کودک
پیشنهاد مطالعه: رشد قد کودکان
دلایل رشدی بی اشتهایی کودکان
اگر تقریبا تمام کودکان نوپا تاحدودی بی‌اشتها میشوند، پس حتما باید دلایل رشدی خوبی هم برای آن وجود داشته باشد:
کاهش سرعت رشد جسمانی
رشد جسمانی کودکان از 2 تا 6 سالگی کند می‌شود. در دومین سال زندگی، کودکان تنها 3/2 کیلوگرم وزن و 12 سانتیمتر قد می‌گیرند، در حالی که این میزان در سال اول، حدود 7 کیلوگرم و 21 سانتیمتر است. وقتی رشد جسمانی فرزندتان کند می‌شود، اشتهای او نیز به تناسب کاهش می‌یابد.
ترس از غذاهای جدید (نئوفوبیا)
ترس از غذاهای جدید، در سنین 2 تا 6 سالگی، یکی از ترس‌های طبیعی در کودکان نوپا است. کودکان در این بازه سنی معمولا از خوردن غذاهای جدید و ناآشنا (چه به‌لحاظ دیداری و چه چشایی) اجتناب می‌کنند. اگرچه ترس از غذاهای جدید تاحدودی طبیعی است، اما شما باید با استفاده از راهکارهایی مانند 11 روش علاقمند کردن کودکان به میوه ها و سبزیجات، از شدت‌گرفتن آن جلوگیری کنید تا منجر به سوء تغذیه کودک نشود.
کودکان گاهی قبل از چشیدن یک غذای جدید، باید بارها و بارها صرفا تماشاگر خوردن آن توسط شما باشند. در این مواقع اصلا عجله نکنید؛ فقط منتظر بمانید تا وسوسه خوردن بر کودک غالب شود.
غذا خوردن سلیقه ای
تقریبا همه کودکان به خوراکی‌های خاصی علاقه دارند و بقیه غذاها را پس می‌زنند. خوردنی‌های موردعلاقه کودکان گاهی ثابت می‌مانند و گاهی تغییر می‌کنند، اما تقریبا همه آن‌ها در زمره شیرینی‌هایی مانند مصرف بستنی برای کودکان قرار می‌گیرند.
دلیل علاقه کودکان به شیرینی تاحدود زیادی تکاملی است، زیرا شیر مادر طعمی شیرین و خامه‌ای دارد. ترجیح شیرینی به‌مرور و با الگوبرداری از غذاهای مصرفی متنوع والدین کاهش می‌یابد. شما فقط باید بر رفتارهای غذاخوردن او نظارت داشته باشید و غذاهای جدیدی که برایش جذابیت دارد را بیشتر درست کنید.
حساسیت ادراکی
حس چشایی کودکان تقریبا 2 برابر بزرگسالان است و در نتیجه، تجربه آن‌ها از طعم‌های تند و تیز را افزایش می‌دهد. برخی از کودکان علاوه بر طعم، از اطلاعات دیگر حواس نیز برای رد یا تایید خوراکی‌ها استفاده می‌کنند؛ اطلاعاتی مانند:
- شکل
- بو
- ظاهر
- حرکت (مثلا نوع تکان‌خوردن ژله)
- رنگ
بهترین کار در چنین مواقعی، اجازه‌دادن به کودک برای بازی‌کردن و ناخنک‌زدن به غذا است تا کم‌کم با غذاهای مختلف آشنا شود. البته اگر حساسیت او به نسبت همسالانش خیلی بیشتر است، باید احتمال مشکلاتی مانند اختلال یکپارچگی حسی در کودکان را نیز در بگیرید.
دندان در آوردن
اگر فرزندتان بین 1 تا 2 سال سن دارد و تقریبا هیچ‌چیز نمی‌خورد، احتمالا در حال دندان درآوردن است. کودکان در این بازه سنی، معمولا به‌خاطر درد لثه‌ها به‌شدت کم‌خوراک میشوند.
دیگر دلایل بیاشتهایی کودکان
اگرچه اکثر کم‌اشتهایی‌های کودکان کاملا طبیعی هستند و به‌مرور برطرف میشوند، اما اگر فرزندتان:
- به هیچ غذایی تمایل ندارد،
- از مشاهده غذاخوردن دیگران بدش می‌آید،
- از غذاهای موردعلاقهاش هم زده شده است،
- فقط گروه خاصی از مواد غذایی را می‌خورد یا از یک گروه کلا نمی‌خورد،
احتمالا دلیل آن به یکی از عوامل زیر مربوط است:
مشکلات جسمانی موثر بر بی اشتهایی کودک
احتمالا خود شما هم وقتی سرما می‌خورید، سردرد می‌گیرد، به گلودرد مبتلا می‌شوید یا با دیگر مشکلات جسمانی دست‌وپنجه نرم می‌کنید، اشتهای‌تان بند می‌آید. فرزندتان هم مثل خودتان است، با این تفاوت که شاید قادر به بیان مشکلش نباشد. موارد زیر، برخی از مهم‌ترین شرایط پزشکی تاثیرگذار بر بیاشتهایی مفرط کودکان هستند:
- یبوست یا اسهال
- بیماری رفلاکس معده
- انگل‌های روده‌ای شایع در کودکان
- کم‌اشتهایی ناشی از مصرف داروهایی مانند آنتی‌بیوتیک‌ها
- عفونت‌ها و آلرژی‌های منجر به علائمی مانند تب، گلودرد و سردرد
- کم‌خونی ناشی از فقر آهن (بی‌حالی، خستگی و تحریک‌پذیری از علائم بارز کم‌خونی است)
- حساسیت‌های غذایی مانند التهاب روده یا بیماری سلیاک (نوعی بیماری خودایمنی که باعث آسیب به روده می‌شود)
اضطراب و افسردگی
اضطراب در کودکان با پیامدهای منفی بیشماری از جمله بیاشتهایی همراه است. بنابراین، اگر فرزندتان به یکباره کم‌اشتها شده است، حتما باید سطح اضطراب و افسردگی کودک را بررسی کنید. اضطراب در کودکان نوپا معمولا ناشی از مسائلی مانند تعارضات خانوادگی است.
شیوع افسردگی در کودکان و نوجوانان هم بالاست. طبق راهنمای تشخیص و آماری اختلالات روانی، بیاشتهایی یکی از علائم بارز اختلالات خلقی است.
خستگی و کم خوابی
کودکان هم مثل بزرگسالان وقتی خیلی خسته باشند، اشتهای‌شان بند می‌آید. همچنین گاهی آنقدر درگیر بازی و سرگرمی میشوند که به‌لحاظ ذهنی تمایلی به خوردنی‌ها ندارند. بنابراین، وقتی کودکان:
- کل روز را یک‌بند بازی کرده باشند
- یا خواب‌شان کم و بی‌کیفیت بوده باشد،
اشتهای‌شان کاهش می‌یابد.
مصرف بیش از حد مایعات
مصرف بیش‌ازحد مایعات مختلف مانند آب، آب‌میوه، شیر، قهوه و کافئین در کودکان باعث پرشدن معده و احساس سیری کاذب می‌شود. این موضوع به‌خصوص سر سفره و در حین مصرف غذا زیاد اتفاق می‌افتد؛ بنابراین، بهتر است تا پایان غذا، آب و نوشیدنی سر سفره نگذارید.
اختلال مصرف غذای دوری‌جو / محدودکننده
یکی از انواع اختلالات خوردن در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی است که در آن کودک، انواع و/یا مقدار غذای خود را محدود می‌کند. کودکان مبتلا به این اختلال، میزان کالری مصرفی لازم را دریافت نمی‌کنند و در نتیجه، انرژی کمتر و تاخیر رشدی بیشتری نسبت به دیگر همسالان دارند.
بی اشتهایی عصبی
کودک معمولا به‌دلیل ترس از اضافه‌وزن، میزان خوراک خود را به‌شدت کاهش می‌دهد. این اختلال در اکثر موارد از دوران نوجوانی شروع می‌شود؛ اما بر اساس تحقیقات، کودکان از 3 سالگی به بعد کم‌کم از ویژگی‌هایی جسمانی خود مانند چاقی و لاغری آگاه می‌شود. بنابراین، اگر فرزندتان دچار چاقی کودکان است، هرگز نباید از الفاظ منفی مانند چاق و خپل برای سرزنش او استفاده کنید.
پیشگیری از بیاشتهایی در کودکان
پیشگیری بهتر از درمان است؛ پس قبل از اینکه کم‌اشتهایی فرزندتان به مشکلی جدی تبدیل شود، با استفاده از راهکارهای زیر از بروز آن جلوگیری کنید:
- باتوجه به وعده‌های مصرفی قبلی فرزندتان، ظرف غذای او را به‌همان میزان (حتی کمی کمتر) پر کنید.
- با استفاده از روش‌هایی مانند افزودن جذابیت بصری، توجه فرزندتان را به غذاهای مختلف جلب کنید.
- فاصله وعدهها و میانوعدهها را طوری تنظیم کنید که کودک در این فاصله گرسنه شده باشد.
- هرگز فرزندتان را مجبور به خوردن تمام غذای درون ظرفش نکنید.
- فرزندتان را به انتخاب غذاهای سالم و مقوی تشویق کنید.
- میزان فعالیت بدنی مناسب برای کودکان را تشویق کنید.
- هیچ‌وقت سر سفره با فرزندتان بگومگو نکنید.
چگونه مشکل بی اشتهایی فرزندم را حل کنم؟
روش‌های زیر از مهم‌ترین و موثرترین راهکارهای مقابله با بیاشتهایی کودکان هستند:
خودداری از فشار و اجبار
تهدید و تطمیع در برخورد با کودکان کارساز نیست؛ پس از به‌کاربردن جملاتی مشابه با موارد زیر اجتناب کنید:
- «فقط یه لقمه دیگه بخوری تمومه.»
- «تا غذاتو تموم نکنی از بازی خبری نیست!»
- «مامان خیلی خوشحال میشه اگه یه کم دیگه بخوری!»
احتمالا خودتان هم این روش را حداقل یکبار امتحان کرده‌اید و از بی‌نتیجه بودنش مطلع هستید. بنابراین، دست از کنترل بردارید و بگذارید فرزندتان هر چقدر دلش می‌خواهد بخورد. این راهکار همچنین به فرآیند مستقل شدن کودکان کمک می‌کند.
مجادله نکردن با کودک بر سر مزه یا کیفیت غذا
کودکان نوپا و دبستانی معمولا کمی بی‌ملاحظه انتقاد می‌کنند:
- «من این غذا رو دوست ندارم!»
- «این غذا حال بهم زنه!»
شنیدن این حرف‌ها احتمالا شما را عصبی و مجبور به واکنش می‌کند؛ اما گزینه بهتر این است که آرامش‌تان را حفظ کنید و بگویید:
- «هر وقت دوست داشتی، می‌تونی بخوری.»
البته اجازه بلندشدن از سر میز غذا را به فرزندتان ندهید، بلکه بر اساس آموزش آداب غذا خوردن به کودکان، تا اتمام غذای سایرین، او را سر میز نگه دارید.
تعیین زمان مشخص برای وعدهها و میانوعدهها
اینکه کودک هر وقت دلش خواست به آشپزخانه برود و سر خود خوراکی بخورد، اشتباه است؛ زیرا مشکل کم‌اشتهایی و ناخنک‌زدن را تشدید می‌کند. بنابراین، سر ساعت مشخصی وعدهها و میانوعدهها را ارائه کنید و سر ساعت مشخصی هم در آشپزخانه را ببندید. برای اثرگذاری این روش، وعدهها و میانوعدهها باید حدود 2 تا 4ساعت با یکدیگر فاصله داشته باشند. داشتن زمانبندی مشخص برای فعالیت‌های مختلف روزانه در آموزش مفهوم زمان به کودکان هم موثر است.
جلوگیری از حواسپرتی ها
شاید یک یا دوبار بتوانید مسیر خانه را با قاشق دنبال فرزندتان بکنید، یا به او اجازه غذاخوردن در جلوی تلویزیون را بدهید، اما این روش‌ها در بلندمدت کمکی نمی‌کنند. در عوض، نشستن در مکانی آرام و خلوت برای صرف غذا، باعث کاهش عجله و حواسپرتی کودکان می‌شود و به بیشتر غذاخوردن او کمک می‌کند.
افزایش دایره منوی غذایی
صرفا غذاهای موردعلاقه فرزندتان را نپزید، بلکه غذاهای متنوع و حاوی مواد معدنی، پروتئینی و ویتامینی مختلف درست کنید. وظیفه شما، ایجاد تعادل در مواد معدنی، پروتئینی و ویتامینی موجود در وعدهها و میان‌وعده‌های غذایی است. بالاخره فرزندتان به‌مرور و با الگوبرداری از شما، جلب این غذاهای جدید خواهد شد.
نکته تکمیلی: در کنار غذاهای متنوع، تاحد امکان یکی از خوراکی‌های موردعلاقه فرزندتان هم حضور داشته باشد تا مطمئن شوید که او رد هر صورت گرسنه نخواهد ماند.
اضافه‌کردن طعم سرگرمی به غذا
دنیا برای کودکان با طعم بازی خوشمزه‌تر است. سعی کنید تاحد امکان خلاقیت به خرج دهید؛ مثلا:
- ظرف رنگی برایش بگیرید.
- میوه‌ها را به‌ترتیب رنگین‌کمان بچینید.
- ساندویچ‌ها را به شکل‌های مختلف برش بزنید.
- نقاشی میوه‌ها، سبزیجات و غذاهای مختلف را بکشید.
- به کودک اجازه دهید در فرآیند تهیه غذا کمک‌تان کند.
از فواید مواد غذایی بگویید
صرف اینکه به فرزندتان بگویید فلان یا بهمان غذا خوب یا بد است، آن‌ها را مشتاق به غذاخوردن نمی‌کند. سعی کنید درباره فواید خوراکی‌های مختلف صحبت کنید؛ مثلا بگویید:
- «هویج ویتامین آ داره و باعث میشه چشات مثل عقاب تیز بشه.»
آشناسازی کودک با این واقعیت‌ها، اهمیت مواد غذایی برای مراقبت از بدن را به او می‌آموزد و بر کاهش کم‌خوراکی‌اش تاثیر مثبت دارد.
مواد غذایی که باعث درمان بی اشتهایی کودک می شوند
یکی دیگر از روش‌های مقابله با مشکل بیاشتهایی کودک، استفاده از مواد غذایی اشتهاآور است. از مواد غذایی حاوی ویتامین‌های زیر می‌توانید به‌عنوان وعدهها و میان وعده های سالم برای رفع بی اشتهایی کودکان استفاده کنید:
ویتامین D
در خوردنی‌هایی مانند شیر، تخم‌مرغ و پرتقال وجود دارد. یکی از مهم‌ترین ویتامین‌های اشتهاآور است و کمبود آن در بدن نیز موجب علائم بیاشتهایی می‌شود.
ویتامین B-12
این ویتامین باعث افزایش سوخت‌وساز بدن و در نتیجه افزایش اشتها می‌شود. در خوراکی‌هایی مانند لبنیات، گوشت قرمز، ماهی، تخم‌مرغ و برخی قارچ‌ها وجود دارد.
ویتامین B-7 (بیوتین)
کمبود آن باعث افزایش سطح قندخون بدن می‌شود و کودک را دچار بیاشتهایی می‌کند. در موادی مانند سویا، حبوبات، قارچ و اسفناج وجود دارد.
ویتامین D-3
به هضم مواد غذایی در بدن کمک می‌کند. در معرض نور خورشید قرارگرفتن، بهترین روش برای جذب این ویتامین در بدن است.
ویتامین C
از مهم‌ترین ویتامین‌ها برای افزایش اشتها است، زیرا به جذب آهن از مواد غذایی مصرفی کمک می‌کند. همچنین، ادراک طعم و مزه را تقویت می‌کند و در نتیجه، اشتها را افزایش می‌دهد.
چه زمانی برای درمان بی اشتهایی کودک به متخصص مراجعه کنیم؟
تعیین دقیق اینکه چه زمانی برای مشکل کم‌غذایی کودک باید به متخصص مراجعه کرد، کمی سخت است. شما باید به‌صورت مداوم بر میزان غذای مصرفی فرزندتان نظارت داشته باشید و اگر متوجه کاهش جدی میزان غذای مصرفی او در طول یک یا دو هفته شدید، از متخصصان تغذیه کمک بگیرید.
سخن پایانی
اکثر کودکان نوپا به‌دلایلی مانند کاهش سرعت رشد جسمانی تاحدودی بی‌اشتها میشوند؛ پس این مشکل تا زمانی که خیلی جدی نشده است، جای نگرانی ندارد. مهم‌ترین وظیفه شما در این خصوص، نظارت بر میزان و انواع مواد غذایی فرزندتان است. اگر این میزان به یکباره کاهش پیدا کرد یا اینکه خوراک کودک به چند غذا محدود شد، باید به‌دنبال علت و درمان آن باشید. علاوه بر این، شما هرگز نباید فرزندتان را به غذاخوردن مجبور کنید، زیرا در بلندمدت باعث شدیدترشدن مشکل بیاشتهایی او می‌شود.
سوالات متداول
- درمان بی اشتهایی کودکان چگونه است؟
داشتن زمانبندی مشخص برای وعدهها و میانوعدهها، کاهش حواسپرتیهایی مانند تماشای تلویزیون، افزایش دایره منوی غذایی، ترکیب سرگرمی با تهیه غذا و گفتوگو درباره فواید مواد غذایی، از بهترین راهکارهای درمان این مشکل هستند. - چرا کودکان دچار بیاشتهایی میشوند؟
این مشکل تاحدودی ناشی از عوامل رشدی و طبیعی مانند کاهش سرعت رشد جسمانی در کودکان است. اما در برخی موارد هم ناشی از عواملی مانند ابتلا به مشکلات جسمانی، اضطراب، افسردگی و کمخوابی است که باید از بروزشان جلوگیری شود. - نحوه تشخیص ابتلای کودک به بی اشتهایی چگونه است؟
به این علائم دقت کنید: کاهش یا ثابتماندن وزن کودک در 6 ماه گذشته، خستگی و خوابآلودگی مداوم، ثابتماندن قد، واکنش هیجانی شدید به برخی غذاها و بیعلاقگی کودک به غذهای قدیمی موردعلاقهاش.
