خشم و عصبانیت اگر به‌درستی مدیریت شود اصلا چیز بدی نیست و باعث تلاش بیشتر ما در رسیدن به اهداف میشود. به‌عنوان مثال، ناراحتی و عصبانیت از رد شدن در یک امتحان، باعث ایجاد انگیزه برای جبران آن شکست میشود. اما اگر به‌صورت نادرست یا تکانشی بروز کند، باعث نابودی روابط و حتی زندگی خود و دیگری میشود. در دوران نوجوانی به دلیل غلبه هیجانات بر افکار منطقی، ابراز خشم معمولا افزایش پیدا می‌کند و به‌همین‌دلیل، در روانشناسی تربیتی نوجوانان توجه ویژه‌ای به کنترل آن میشود. والدین، معلمان و رواندرمانگران باید ارتباط بین افکار، هیجانات و رفتار را به کودک آموزش دهند و از روش‌های مطرح شده در این مقاله برای کنترل خشم و عصبانیت در نوجوان استفاده کنند.
اهمیت کنترل خشم و عصبانیت در نوجوانان
پرخاشگری کودکان و نوجوانان، هیجانی بسیار آزاردهنده است که اگر درمان نشود منجر به آسیب‌های درازمدت میشود. والدین معمولا اطلاعات کافی درباره علل این مشکل ندارند و اکثر اوقات از پیدا کردن راهی مناسب برای کمک به فرزندشان ناامید میشوند. متأسفانه، شکست در تشخیص، درک و حل پرخاشگری منجر به مشکلاتی مانند اضطراب و افسردگی نوجوانان میشود.
علت خشم و عصبانیت در نوجوانان
تغییرات هورمونی و شناختی یکی از دلایل اصلی بروز خشم در نوجوانان است. مدیریت این دوره حساسِ پراسترس و فشار موجب حل این بحران خواهد شد. والدین، معلم یا درمانگر ابتدا باید موقعیت‌هایی که باعث بروز خشم و عصبانیت در نوجوان میشود را شناسایی و سپس به آموزش مکانیسم‌های سازگاری با موقعیت بپردازند. منشأ بروز خشم به تعاملات نوجوانان با موقعیتهای مختلف وابسته است. به همین دلیل، شناسایی موقعیتهای تحریک کننده خشم و پرخاشگری اهمیت زیادی دارد، به‌عنوان مثال:
- بعد از مدرسه
- هنگام خستگی یا گرسنگی
- تغییر برنامه‌های روزانه
- بعد از تماشای برنامه‌های تلویزیونی یا مطالعه کتابی خاص
پیشنهاد مطالعه: علل و علائم بیش فعالی در نوجوانان و تدوین برنامه‌ی حمایتی
رفتارهای پرخاشگرانه در نوجوانان
نوجوانان استقلال بیشتری نسبت به کودکان دارند و معمولا ابراز خشم در آنها شباهت زیادی به بزرگسالان دارد. رفتار پرخاشگرانه آنها معمولا بوی نافرمانی و ریسک پذیری می‌دهد، مانند:
- رفتار بیادبانه و غیرمحترمانه با بزرگسالان
- درگیری و دعوا با دیگر دانش‌آموزان
- از‌دست‌دادن کنترل اعصاب و فحاشی نوجوان
- رفتارهای انتقامجویانه و به‌قصد تلافی
- احتمال سوء مصرف مواد
- افت تحصیلی دانش آموزان
به دلیل حساسیت دوران نوجوانی در شکل گیری شخصیت بزرگسالی، چرخه ابراز خشم باید شکسته شود تا از بروز اختلالاتی مانند شخصیت مرزی و ضد اجتماعی، اضطراب، وسواس و دوقطبی پیشگیری شود. قبل از ورود به بحث کنترل خشم، فرآیند ابراز خشم را با هم مرور می‌کنیم.
فرآیند ابراز خشم و عصبانیت در نوجوانان
برای پیشگیری و مدیریت خشم، ابتدا باید مراحل بروز آن را شناسایی کنیم. ابراز خشم معمولا از مراحل زیر گذر می‌کند:
- رویداد یا عاملی زمینه ساز مانند تعیین قوانین استفاده از موبایل برای کودکان و نوجوانان
- افکار غیرمنطقی مانند «وقتی نمی‌توانم به حرف پدرم اعتراض کنم، یعنی بیعرضه هستم».
- هیجانات منفی مانند احساس غم، گناه و اضطراب
- علائم بدنی مانند تعریق، لرزش و افزایش ضربان قلب
- از دست دادن کنترل و بروز رفتارهای پرخاشگرانه
برطرف کردن عوامل زمینه ساز مانند اختلال سلوک در کودکان و نوجوانان، بهترین و موثرترین کار برای پیشگیری از ابراز خشم است. هرچه به مراحل بالاتر نزدیک شویم، کنترل این موضوع سخت‌تر است. به‌عنوان مثال، حل عوامل زمینه ساز بسیار آسانتر از درمان افکار غیرمنطقی است.
پیشنهاد مطالعه: عوارض درمان نکردن کودک بیش فعال
کنترل خشم و عصبانیت در نوجوانان
البته نگران نباشید، خوشبختانه روش‌های بسیار زیاد و متنوعی برای کنترل خشم وجود دارد. نوجوانان باید به کمک والدین، معلمان و درمانگران برای رعایت نکات زیر تلاش کنند:
- روابط سالم و معناداری با والدین و دیگران داشته باشند. البته برخورد درست والدین با فرزندان در سن بلوغ و آگاهی از اصول رفتار با نوجوان نیز به کنترل خشم در آنها کمک می‌کند.
- مهارت‌های اجتماعی لازم برای بهبود تعاملات اجتماعی را یاد بگیرند.
- خواب کافی داشته باشند، زیرا بر کنترل هیجانات تأثیرگذار است. بر اساس نظر روانشناسان، نوجوانان در بازه سنی 13-18 سالگی، باید حداقل 8 ساعت بخوابند.
- مهارت‌های حل مسئله را یاد بگیرند. این مهارت‌ها به نوجوان در شناسایی راهحل‌های مختلف کمک می‌کند و ذهن آنها را از حالت تک‌بعدی خارج می‌کند.
- مهارت‌های مدیریت خشم را یاد بگیرند. یعنی قبل از عمل ابتدا فکر کنند و راه‌های خلاقانه‌ای برای ابراز خشم بیابند.
- مهارت‌های خودسازمان دهی را یاد بگیرند. برخورداری از این مهارت باعث بازسازی و ارزیابی بهتر رویدادهای محیطی میشود.
- آگاهی هیجانی خود را افزایش دهند. شناسایی هیجانات باعث افزایش توانایی ما در مدیریت آنها میشود.
- جراتورزی را تمرین کنند. بیان مناسب مخالفتمان با حرفها و رفتارهای دیگران از نشانه‌های جراتورزی است. بر اساس تحقیقات، ابراز خشم در افراد خجالتی بیش از دیگران است. به همین دلیل، بازی درمانی کودکان خجالتی و جراتورزی باعث بهبود پرخاشگری میشوند.
پیشنهاد مطالعه: کدام مهارت های زندگی برای نوجوانان ضروری هستند
6 تکنیک کنترل خشم در نوجوانان
والدین و معلمان نباید ابراز خشم نوجوان را سرکوب کنند یا در برابر آن تسلیم شوند. در عوض، آنها باید از روش‌های زیر برای شناسایی عوامل زمینه ساز و جایگزین کردن رفتارهای سازگارانه با رفتارهای تکانشی و دردسرساز استفاده کنند.
تشخیص به موقع هیجان خشم
بیاختیاری و سرزده عمل کردن یکی از ویژگی‌های رفتارهای تکانشی و پرخاشگرانه است. احتمالا برای شما هم پیش آمده که در عصبانیت کاری نامعقول انجام دهید و خیلی زود ابراز پشیمانی کنید. تشخیص زودهنگام هیجانات برای پیشگیری از رفتارهای نامعقول ضروری است. از سوالات زیر برای شناسایی دفعات تکرار خشم، علائم بدنی و رفتارهای پرخاشگرانه استفاده کنید:
- چند بار در هفته خشمگین می‌شوید؟
- چه علائم بدنی را در هنگام عصبانیت تجربه می‌کنید؟ به‌عنوان مثال، آیا ضربان قلبتان افزایش پیدا می‌کند؟
- هنگام عصبانیت چه‌کاری انجام می‌دهید؟
- سه موقعیتی که معمولا باعث عصبانیتتان میشود را تصور کنید؛ آیا رفتار مناسب‌تری در آن موقعیت‌ها به ذهنتان می‌رسد؟
شناسایی افکار منفی
ما معمولا دیگران را مقصر عصبانیتمان می‌دانیم، اما افکار و باورهای خودمان آن را ایجاد می‌کنند. با شناسایی افکار منفی، کنترل بیشتری بر ابراز خشم پیدا خواهیم کرد. لیستی از عوامل زمینهساز پرخاشگری تهیه و هر کدام را به‌نوبت بررسی کنید. والدین، معلم و درمانگر باید در شناسایی افکار منفی زیربنای پرخاشگری به نوجوانان کمک کنند. این نکته را به خاطر داشته باشید: «موقعیت شما را خشمگین نمی‌کند، بلکه افکار شما درباره موقعیت موجب پرخاشگریتان میشود».
جایگزین کردن افکار منفی
بعد از شناسایی افکار منفی، باید آنها را با افکار مثبت جایگزین کنیم. بازسازی افکار غیرمنطقی باعث اصلاح هیجانات و رفتار ناشی از آن میشود. 3 موقعیتی که باعث عصبانیت نوجوان میشود را تصور کنید و برای هر کدام به سوالات زیر پاسخ دهید:
- هنگام ابراز خشم چه تصوری از موقعیت داشتید؟
- چه واقعیت‌هایی درباره موقعیت وجود دارد؟
- آیا در هنگام خشم، افکارتان واقعی و منطقی بود؟
- افکار واقعی و منطقی درباره موقعیت، چه احساسی در شما ایجاد می‌کند
یادداشت برداری از موقعیتهای منجر به ابراز خشم
نوشتن موقعیت‌ها و افکار منفی باعث پردازش عمیقتر اطلاعات در مغز میشود. این کار برای شناسایی افکار و هیجانات غیرمنطقی بسیار مفید است. نوجوانان باید هفته‌ای یک‌بار این دفترچه یادداشت را مرور و بر روی واکنش‌ها و پیامدهای رفتار تمرکز کنند. در نهایت آنها باید رفتارها و افکار جایگزینی برای موقعیت پیدا کنند.
درک اثرات رفتار پرخاشگرانه بر دیگران
ابراز خشم باعث ناراحتی همه افراد حاضر میشود. اکثر نوجوانان از تأثیر رفتارشان بر دیگران آگاهی ندارند. توجه به تأثیری که رفتارمان بر دیگران دارد، باعث کاهش ابراز خشم میشود. انجام این تمرین به نوجوانان در شناخت پیامدهای رفتارشان بر احساسات و هیجانات دیگران کمک می‌کند.
جبران رفتارهای پرخاشگرانه
نوجوانان باید از رفتارهای پرخاشگرانه خود معذرت خواهی کنند و به دنبال راهی برای جبران آن باشند. با معذرتخواهی از دیگران در قبال اشتباهاتمان، ارزش احترام و رفتار مودبانه را بیشتر درک می‌کنیم. جبران رفتارهای پرخاشگرانه باعث بهبود خودپنداره نوجوان میشود و او را به یادگیری از اشتباهاتش سوق می‌دهد. سوالات زیر به نوجوانان در این زمینه کمک می‌کنند:
- موقعیت چگونه بود؟
- چه کسی را ناراحت کردی؟
- میزان ناراحتیشان چقدر بود و چه احساسی داشتند؟
- چگونه و چطور عذرخواهی می‌کنید؟
- علاوه بر معذرتخواهی، چه‌کارهایی برای جبران رفتار اشتباه انجام خواهی داد؟
سخن پایانی
به دلیل تغییرات هورمونی و شناختی، ابراز خشم و عصبانیت در نوجوانان افزایش پیدا می‌کند. به دلیل اهمیت این دوران در شکل گیری شخصیت، جلوگیری و کنترل خشم در نوجوانان اهمیت زیادی دارد. والدین، معلمان و درمانگران باید به نوجوانان کمک کنند تا عوامل زمینه ساز، افکار منفی و هیجانات زیربنایی ابراز خشم را شناسایی و سپس برطرف کنند. یادگیری مهارت‌های اجتماعی، جراتورزی، خودسازماندهی و خواب کافی در کنترل رفتارهای تکانشی موثر هستند. تشخیص بهموقع هیجان خشم، شناسایی افکار منفی و جایگزین کردن آنها با افکار منطقی و یادداشت برداری از رفتارهای پرخاشگرانه، از روش‌های مناسب برای درمان این مشکل هستند.
سوالات متداول
- علت خشم و عصبانیت در نوجوانان چیست؟
تغییرات هورمونی و شناختی باعث افزایش ابراز خشم در نوجوانان میشود. - از چه روشی برای کنترل خشم در نوجوانان استفاده کنیم؟
تشخیص به موقع هیجان خشم، شناسایی افکار منفی و جایگزین کردن آنها با افکار منطقی، یادداشتبرداری از موقعیتهای منجر به عصبانیت و جبران رفتارهای پرخاشگرانه باعث کنترل خشم در نوجوانان میشوند. - رفتارهای پرخاشگرانه در نوجوانان چه مواردی را شامل میشود؟
رفتار بیادبانه و غیرمحترمانه با بزرگسالان، درگیری و دعوا با دیگر دانش آموزان، رفتارهای انتقامجویانه و کاهش عملکرد تحصیلی، نمونههایی از خشم و عصبانیت در نوجوانان هستند.
