هر کدام از ما بهصورت ذاتی توانایی‌های خاصی داریم و این استعداد همراه با ما متولد می‌شود. مثلا لیونل مسی یا کریستیانو رونالدو با هوش حسی-حرکتی بالا متولد شدند. راستی! اگر این دو نفر از کودکی وارد حوزه ورزش و فوتبال نمی‌شدند چه آینده‌ای در انتظارشان بود؟ بله، عمق فاجعه به این اندازه است، احتمالا در زمینه‌های دیگر پیشرفتی نداشتند و برای خودشان و دیگران خاطره‌های خوب خلق نمی‌کردند. استعدادیابی کودکان سال‌هاست که در بیشتر کشورهای توسعه یافته به‌منظور برنامه‌ریزی برای افزایش هوش کودکان اجرا می‌شود. شاید از خودتان بپرسید که استعدادیابی کودکان و نوجوانان چگونه ممکن است؟ در این مطلب در مورد استعدادیابی کودکان حرف‌های زیادی برای گفتن داریم.
استعدادیابی کودکان و نوجوانان
هر کدام از ما در زمینه خاصی استعداد بیشتری داریم. دوباره می‌گویم! ما در یک زمینه استعداد بیشتری داریم و این‌گونه نیست که در حوزه‌های دیگر هیچ گونه استعدادی نداشته باشیم. این موضوع را ابتدا روان شناسی به اسم ترستون مطرح کرد، او معتقد بود که به غیر از «هوش کلی»، انواع هوش در کودکان وجود دارد. منظور از هوش کلی، توانایی ذهنی ما در زمینه‌های مختلف مثل حافظه، تفکر انتزاعی و اطلاعات عمومی است. منظور از هوش اختصاصی، توانایی ما در یک زمینه خاص مانند موسیقی، ریاضیات و زبان است. فرصت ترستون برای بررسی انواع هوش اختصاصی کافی نبود و گاردنر راه او را ادامه داد.
شناخت استعدادهای اصلی کودکان و نوجوانان
گاردنر که متوجه اهمیت هوش اختصاصی شده بود، به دنبال راهی برای پیدا کردن انواع هوش برآمد. او متوجه شد که هفت عامل هوشی جداگانه در هریک از ما انسان‌ها وجود دارد و معمولا ما در یکی از این زمینه‌ها قوی‌تر عمل می‌کنیم. به نظر گاردنر، هوش ما وابسته به نیازهای نیاکانمان بود: بعضی از آن‌ها باید با صحبت کردن، بعضی دیگر با دویدن و شکار و بعضی با حساب و کتاب، شانس زنده ماندن خود را افزایش می‌دادند. نیازهای اجدادمان و سبک فرزندپروری ناشی از آن، در طول نسل‌ها باعث شده ما در یک زمینه خاص بهتر از دیگران عمل کنیم. گاردنر هوش را به انواع زبانی، موسیقایی، منطقی-ریاضیاتی، فضایی، حرکتی، درون فردی و میان فردی تقسیم کرد.
انواع استعداد از نظر گاردنر
خب، دیدیم که گاردنر هفت نوع اصلی هوش را معرفی کرد. بعد از گاردنر، بعضی از روان شناسان انواع دیگری از هوش را معرفی کردند. باید بگوییم به‌اندازه آدم‌های روی زمین استعداد وجود دارد، اما اصلی‌ترین استعدادها کداماند؟ در ادامه انواع هوش را از نظر گاردنر بررسی می‌کنیم:
استعداد زبانی
داشتن استعداد زبانی بالا به ما کمک می‌کند تا در نوشتار و گفتار خوب عمل کنیم. این کودکان به‌راحتی منظورشان را به دیگران انتقال می‌دهند و منظور دیگران را متوجه می‌شوند. بهصورت کلی، چینش کلمات در کنار یکدیگر را خوب بلدند و شیوا سخن می‌گویند.
استعداد موسیقایی
شناخت درست و دقیق صوت‌ها و ترکیب آن‌ها با یکدیگر به صورتی که دیگران را به وجد آورد. این افراد به نظم و هارمونی صداها خیلی حساس هستند. از همان کودکی به شنیدن موسیقی علاقه‌مند هستند و توانایی تشخیص سبک‌های مختلف موسیقی را دارند.
استعداد منطقی-ریاضی
تعریفی که گاردنر برای آن ارائه کرده به تفکر انتزاعی نزدیک است. این افراد می‌توانند بهصورت ذهنی روابط بین موضوعات را بررسی کنند. یعنی لازم نیست حتما چیزی را به چشم ببینند تا باور کنند، می‌توانند با تفکر منطقی به نتیجه برسند.
استعداد فضایی
ساده بگویم، هیچ وقت مسیرشان را گم نمی‌کنند و موقعیت جغرافیایی را سریع تشخیص می‌دهند. در نقاشی و کشیدن اشکال هندسی مثل مربع و دایره بهتر از دیگران عمل می‌کنند. می‌توانند در ذهنشان یک مکان خیالی را تصور کنند و به هر شکلی که دوست دارند آن را به تصویر بکشند.
استعداد حسی-حرکتی
در ورزش‌ها و کارهای فنی از دیگران بهتر هستند. مهارت خاصی در انجام حرکات ظریف و درشت دارند. در کار با اشیای مختلف خوب عمل کنند، مثل فوتبالیست‌ها که در کار با توپ خیلی خوب هستند. این استعداد نشان‌دهنده بالابودن هوش حرکتی جنبشی کودک است.
استعداد درون فردی
در شناخت هیجانات، انگیزه‌ها و افکار خود از دیگران بهتر عمل می‌کنند. معمولا درونگرا هستند و به کارهای فکری بیشتر علاقه دارند.
استعداد میان فردی
شیوه ارتباط برقرار کردن با دیگران را به‌خوبی بلد هستند. آن‌ها نسبت به هیجانات، انگیزه‌ها و افکار دیگران حساس هستند و به‌خوبی منظور دیگران را متوجه می‌شوند.
آیا استعداد در کودکان و نوجوانان ذاتی است
برای رسیدن به جواب، یک مقدمه چینی کوتاه نیاز است. ابتدا باید فرق بین استعداد و مهارت را بدانیم: استعداد یعنی آنچه از طریق ژن‌ها به ما منتقل می‌شود و مهارت یعنی کاری که با تمرین زیاد به آن تسلط پیدا می‌کنیم. این دو بر همدیگر تأثیر می‌گذارند. چرا یک ریاضیدان در حساب و کتاب بهتر از دیگران است، به دلیل استعداد یا تمرین؟ جواب دادن به این سوال و سوالات مشابه سخت است. در سال‌های اول کودکی که هنوز در زمینه خاصی تمرین نکرده‌ایم، استعداد ذاتی مهم‌تر از مهارت است و هرچه بزرگ‌تر شویم، تأثیر مهارت و تمرین بیشتر از قبل می‌شود.
بهترین سن استعدادیابی در کودکان
سن دقیقی برای استعدادیابی در کودکان وجود ندارد. با توجه به اینکه در سنین بالاتر تأثیر مهارت و تمرین بهمرور افزایش پیدا می‌کند، استعدادیابی در سنین پایین مناسب‌تر است. آزمونهای هوش از 3 سالگی قابل اجرا هستند، ولی شاید استعداد کودک در این سن هنوز به‌اندازه کافی رشد نکرده باشد. بر اساس تحقیقات مؤسسه بلوم، نزدیک به 80 درصد افزایش هوش و استعداد در کودکان تا قبل از 8 سالگی اتفاق میافتد. شناخت استعدادهای کودکان یک فرآیند زمان بر است و به آزمایش‌های زیادی نیاز دارد. هر چه زودتر استعدادیابی کودک را شروع کنیم، شاید به نتیجه بهتری در مورد توانایی‌های او برسیم.
روش‌های شناخت و پرورش استعداد کودکان و نوجوانان
استعدادیابی کودکان بستگی به محیط‌های مختلف زندگی کودکان دارد. اگر کودک در محیطی پویا و فعال قرار بگیرد، بهتر می‌تواند توانایی‌هایش را شکوفا کند. والدین باید با فراهم کردن شرایط و موقعیت‌های متنوع، استعدادهای کودک را شناسایی کنند و پرورش دهند. بهترین روش‌های استعدادیابی کودکان را در ادامه معرفی می‌کنیم:
عشق ورزیدن به کودک
اولین و مهم‌ترین توصیه برای شناخت استعدادهای کودک، پذیرفتن تمام و کمال اوست. پذیرش کودک باعث پیشگیری از کمال گرایی در درس خواندن و کاهش عزت نفس کودک می‌شود. همه ما آرزوهای بزرگی برای فرزندانمان داریم، اما ابتدا با بدانیم که هر کودکی دارای علایق، باورها و اهداف منحصربه‌فردی است. عشق ورزیدن به کودک، یعنی او را همانگونه که هست دوست بداریم و با دختر یا پسر همسایه و دوستان مقایسه نکنیم.
توجه به علایق کودک
کنجکاوی ذاتی کودکان باعث می‌شود همیشه آماده کشف و انجام فعالیت‌های جدید باشند. برای شناسایی استعداد کودکان، بهتر است از علایقشان شروع کنیم. بنابراین، باید بفهمیم که چه فعالیت‌هایی بیشتر کودکان را جذب می‌کند و کمکشان کنیم که در آن زمینه‌ها عملکرد بهتری داشته باشند.
راه دیگری هم برای شناسایی علایق کودکان وجود دارد: شرایط تجربیات مختلف مانند هنر، ورزش و حتی فناوری را فراهم کنیم و با تماشای رفتار کودک، موضوعات مورد علاقهاش را کشف کنیم.
فراهم سازی امکانات متنوع
سلولهای مغزی تا مدت‌ها بعد از تولد به رشد خود ادامه می‌دهند. مناطقی از مغز که فعالیت بیشتری داشته باشند، سلولهای بیشتری تولید می‌کنند. باید موضوعات، بازی‌ها، مهارت‌ها و فعالیت‌های مختلفی برای کودک فراهم کنیم تا استعدادهایش را به نمایش بگذارد. بازی برای استعدادیابی کودکان روش بسیار مناسبی است، زیرا بخش مهمی از زندگی کودکان را بازی‌ها تشکیل می‌دهند.
کمک به کودک برای فهم استعدادهایش
همزمان با شکوفا کردن استعدادهای کودک، باید در مورد موضوعات مختلف به کودک اطلاعات بدهیم. مثلا فرض کنید در حال فوتبال بازی کردن با فرزندتان هستید؛ همزمان می‌توانید به او قوانین فوتبال یا بهترین فوتبالیست‌های دنیا را معرفی کنید. وقتی در مورد موضوعی اطلاعات کافی داشته باشیم، انگیزه بیشتری برای موفقیت پیدا می‌کنیم.
ارائه پرورش پیوسته
برای شکوفایی استعدادهای فرزندمان، باید بزرگ‌ترین تشویق کننده و منتقد او باشیم. حمایت مداوم در کمک به رشد استعدادهای کودک تأثیر زیادی دارد و باعث ایجاد انگیزه در او خواهد شد. بنابراین، هر وقت کاری را خوب انجام داد از او تقدیر کنیم و در مواقع لزوم به اشکالاتش اشاره کنیم. حمایت از کودک باعث افزایش اعتماد به نفس و انگیزه در او می‌شود.
سخن پایانی
هر کودکی استعداد خاصی را از والدین به ارث می‌برد. کودکان نیاز به استعدادیابی و پرورش آن‌ها دارند و نقش خانواده، مدرسه و جامعه در این زمینه مهم است. هر چه زودتر توانایی‌های کودک را کشف کنیم، فرصت بیشتری برای پرورش و شکوفایی آن‌ها خواهیم داشت. پذیرش کودکان با هر نوع استعداد و علاقه‌ای که داشته باشند، از همه موضوعات دیگر مهم‌تر است. شناخت علایق کودکان بهترین روش برای استعدادیابی است. وقتی توانایی‌ها و علایق کودکان را بشناسیم، می‌توانیم فرصت‌های لازم برای رشد آن‌ها را فراهم کنیم.
سوالات متداول
- بهترین سن استعدادیابی کودکان چه زمانی است؟
طبق تحقیقات، بهترین سن بین 3 تا 8 سالگی متغیر است، اما هر چه زودتر شروع کنیم فرصت بیشتری برای شکوفایی استعدادهای کودک خواهیم داشت. - چگونه استعداد کودکم را تشخیص دهم؟
برای شناخت استعدادهای کودک، بهترین کار توجه به علایق و کنجکاویهای کودک است. در طول متن در این زمینه بهصورت کامل توضیح دادهایم. - آیا از خدمات مراکز استعدادیابی کودکان استفاده کنیم؟
بله، این مراکز با داشتن تجهیزات مختلف در شناسایی و تقویت استعدادهای کودکان تأثیرگذار هستند. - آیا روش دقیقی برای استعدادیابی کودکان و نوجوانان وجود دارد؟
خیر، بهترین آزمونهای هوشی هم در شناخت دقیق استعدادهای کودکان و نوجوانان خطا دارند. تا حد امکان شرایط فعالیتها و بازیهای مختلف را برای کودک فراهم کنید تا بهمرور استعدادش آشکار شود.
