همه از این واقعیت باخبریم که ذهن و روان بچه‌ها شکل‌پذیر است و برای سروشکل‌دادن به آن باید کاری کرد؛ اما چه کار؟ چگونه به آنها در شناخت خوب از بد و یادگیری مهارتهای لازم برای زندگی کمک کنیم؟ توصیه‌های تربیتی و آموزشی زیادی در این زمینه شده است و بدون شک، یکی از بهترین آنها کتابخوانی است. فواید کتاب و کتابخوانی برای کودکان را علاوه بر منابع و پژوهش‌های علمی معتبر، خود والدین هم تصدیق می‌کنند. تازه بماند که به‌صورت غیرمستقیم باعث تشویق کودکان به کتابخوانی هم می‌شود. ما در این مقاله، گشتی مفصل اندر فواید خواندن کتاب برای کودکان می‌زنیم و سپس نکاتی درباره چگونگی آن عنوان می‌کنیم.
فواید کتاب خواندن برای کودکان چیست؟
خواندن کتاب برای کودکان تاثیر زیادی بر رشد شناختی، روان‌شناختی و اجتماعی آنها دارد. ما از فواید شناختی تاثیر داستان بر یادگیری کودکان شروع می‌کنیم و سپس به‌سراغ فواید هیجانی و اجتماعی می‌رویم:
تقویت پیوندهای عصبی و تسریع فرآیند رشد مغز
اسکن‌های مغزی نشان می‌دهند که شنیدن قصه باعث تقویت بخشی از مغز می‌شود که به تصویرسازی عینی، درک داستان و معنای کلمات مرتبط است. علاوه بر این، مغز کودکان پیش‌دبستانی با نماد و خیال کار می‌کند و هر چه بیشتر روی قوه تخیل‌شان کار کنید، مغزشان بهتر کار می‌کند. به بیان دیگر، داستان‌خوانی به‌واسطه تحریک خیال‌پردازی‌های کودکانه، پیوندهای نورونی مغز را تقویت و به رشد ساختارهای عصبی کمک می‌کند.
بهبود آگاهی واج‌شناختی و کیفیت روخوانی
بر اساس مطالعات، کودکان سنین پیش‌دبستانی که حداقل 3بار در هفته برای آنها قصه خوانده شده است، آگاهی واج شناسی به‌مراتب بیشتری نسبت به دیگر کودکان دارند. پژوهش‌های دیگری نیز به این نتیجه رسیده‌اند که تنها فعالیت مهمی که می‌تواند دانش لازم برای موفقیت نهایی کودکان در روخوانی را تضمین کند، بلندخوانی برای آنهاست.
بهبود مهارت گوش دادن، تمرکز و درک مطلب کودک
کتابخوانی در آموزش مهارت گوش دادن به بچه‌ها تاثیر فوق‌العاده‌ای دارد. باوجود اینکه توجه و تمرکز کودکان پیش‌دبستانی تعریف چندانی ندارد، به‌دلیل علاقه فوق‌العاده زیادشان به کتاب‌‌داستان، سراپا گوش می‌شوند تا چیزی را از دست ندهند. به‌همین‌دلیل، کتابخوانی و خصوصا قصه‌گویی، در افزایش درک مطلب و تقویت توجه و تمرکز کودکان نقش زیادی دارد.
تقویت مهارت های کلامی
کتاب‌ها پر از واژگان و اصطلاحات متنوعی هستند که مهارتهای زبانی کودکان را افزایش می‌دهند. بنابراین، یکی از بهترین روش‌ها برای افزایش دایره لغات فرزندان، خواندن کتاب برای آنها است. کتابخوانی برای آموزش زبان‌های دیگر و بهره‌مندی کودک از فواید آموزش زبان دوم هم روش مناسبی است.
شکوفاسازی خلاقیت کودکان
کتاب‌های مناسب کودکان از شخصیت‌پردازی‌ها و نمادسازی‌های غنی‌ای برخوردارند که به تخیل کودک پروبال می‌دهند و آن را شکوفا می‌سازند. بنابراین، شما باید با انتخاب کتاب مناسب، ذهن فرزندتان را به روی ایده‌ها و افکار جدید باز نگه دارید و خلاقیتش را تقویت کنید. همچنین میتوانید از راهکارهای دیگری مانند بازی برای تقویت خلاقیت کودکان نیز در این زمینه کمک بگیرید.
افزایش کنجکاوی و روحیه پرسشگری
روحیه کنجکاوی از ویژگی‌های بارز کودکان است و با کتابخوانی قطعا بیشتر هم خواهد شد. شما هم سعی کنید در حین کتابخوانی وقفه بیندازید و نظر فرزندتان را درباره صفحات خوانده‌شده بپرسید. همچنین میتوانید گاهی کتاب داستان را ببندید و از فرزندتان بخواهید باقی ماجرا را حدس بزند. این راهکارها به افزایش روحیه کنجکاوی و مهارت تفکر نقادانه او کمک می‌کند. جالب است بدانید که هدف اصلی آموزش فلسفه به کودکان در مدارس نیز همین است.
علاقه مند کردن کودک به خواندن
عادت‌های کودکی معمولا تا بزرگسالی دوام می‌آورند و حفظ می‌شوند. کتابخوانی شما در حال حاضر باعث تبدیل فرزندتان به کتابخوانی تمام‌عیار در سنین مدرسه و بزرگسالی می‌شود. بنابراین، یکی دیگر از فواید کتابخوانی، انگیزه بخشی و تشویق کودکان به درس خواندن و یادگیری چیزهای جدید است.
آموزش ابراز احساسات و کنترل هیجانات به کودک
زمانی که شما برای فرزندتان و به همراه او کتاب‌های بیشتری بخوانید، کودک کلمات بیشتری برای توصیف احساساتی پیدا می‌کند که در غیر این‌صورت بیان آنها برایش دشوار بود. آموزش احساسات به کودکان نیز به‌نوبه‌خود آنها را قادر می‌سازد تا در مواقعی که دچار احساسات چالش‌برانگیزی همچون خشم یا ناراحتی می‌شوند، کنترل بهتری بر روی رفتارشان داشته باشند. اگر هم خلق فرزندتان بالا و پایین زیاد دارد، احتمالا مقاله آموزش کنترل هیجانات به کودک در این زمینه راهنمای مفیدی برای‌تان باشد.
بهبود رابطه والد-فرزندی
هنگام کتابخوانی برای کودک، هر دوی شما در دنیایی یکسان غرق می‌شوید. دنیایی که ذهن‌های‌تان را به یکدیگر پیوند می‌دهد و از این طریق، رابطه‌ای عمیق بین قلب‌های‌‌تان برقرار می‌کند.
تقویت مهارت های اجتماعی
در کتابداستانهای کودکانه معمولا شرح‌حال روابط دوستانه، خواهر و برادری، معلم‌وشاگردی و والد-فرزندی زیاد دیده می‌شود. در این داستانها:
- کودک مدام خودش را جای شخصیت‌های مختلف می‌گذارد و از دریچه ذهن آنها به دنیا می‌نگرد.
- همچنین، در پایان این داستانها معمولا راهی برای حل تعارضات پیشنهاد می‌شود.
بنابراین، یکی دیگر از فواید کتابخوانی برای کودکان، کاهش خودمحوری آنها و بهبود مهارت‌هایی مانند دوست یابی در مدرسه است.
از چه زمانی باید کتاب خواندن را برای کودکان شروع کرد؟
هرچه زودتر بهتر؛ اصلا از همان نوزادی. براساس تحقیقات، نوزادانی که تحریک کلامی لازم-چه با صحبت و چه خواندن- را از والدین‌شان دریافت می‌کنند، در 2سالگی دایره لغات بیشتری از دیگر همسالان دارند. همچنین با خواندن کتاب برای کودکان پیش‌دبستانی، احتمال بروز مشکلاتی مانند اختلال دیسلکسیا یا اختلال خواندن در سنین مدرسه کاهش می‌یابد.
نکات مهم درباره‌ی کتابخوانی برای کودکان
اگر مطالعه و کتابخوانی در برنامه‌ی روزانه‌ی شما جایی ندارد، یا اگر می‌خواهید آن را به تجربه‌‌ای بهتر و با تأثیرات مثبت بیشتری تبدیل کنید، در این مطلب نکاتی برای استفاده‌ی بهتر از این فرصت ذکر کرده‌ایم. همراه‌مان باشید:
از سن کم شروع کنید، اغلب اوقات کتاب بخوانید
اگر کتاب خواندن برای کودکتان را از زمان نوزادی یا نوپایی، به عنوان قسمت ثابتی از برنامه‌ی پیش از خواب قرار دهید، او اطمینان خواهد داشت که این اتفاق هرشب رخ می‌دهد! وقتی کتابخوانی تبدیل به روالی ثابت در زندگی روزمره‌تان شود، تاثیر و آثار بلندمدت‌تری بر شکل گیری شخصیت کودکتان بر جای خواهد گذاشت.
تصاویر را بخوانید و توصیف کنید
تصاویر و نقاشی‌ها سرنخ‌های بصری هستند که به کودکان کمک می‌کنند تجهیزات واژگانی و هیجانی خود را بسازند. پیش از آنکه کتاب را بخوانید، با هم به عکسهای آن نگاه کنید. تصاویر و شخصیت‌های کتاب را ببینید و با هم حدس بزنید چه اتفاقی رخ می‌دهد. در حین خواندن کتاب، گاهی خواندن را متوقف کنید و با هم به تصویر شخصیت‌های کتاب و زبان بدنشان توجه کنید. سپس برای آموزش شناخت احساسات از کودکتان بپرسید:
- «به نظر تو الآن چه احساسی داره؟»
دکمه‌ی توقف را در کتابخوانی فشار دهید
ممکن است بعضی از شب‌ها وسوسه شوید برای اینکه چراغ‌ها را سریع‌تر خاموش کنید تا کودکتان هم زودتر بخوابد، کتاب را با عجله بیشتری بخوانید؛ اما گاهی هم پیش از رفتن به صفحه‌ی بعد، کمی صبر کنید و زمانی را برای نگاه‌کردن به تصاویر، سوال‌پرسیدن یا واکنش‌نشان‌دادن صرف کنید. با قصه میتوانید کودکان را مشتاق علم آموزی کنید و مشارکت در کارهای خانه را به آنها یاد دهید.
از کتاب به زندگی واقعی بروید
سعی کنید از هر داستانی به‌عنوان پلی برای ورود به دنیای واقعی استفاده کنید؛ یعنی محتوای داستانها را به‌نحوی با دنیای واقعی پیوند بزنید. مثلا بگویید:
- «این قصه من رو یاد مادربزرگت میندازه. هر دوی اونا عاشق کیک درست‌کردن و قصه‌گفتن هستن.»
- «اینجا رو ببین! این دختربچه هم چشاش قهوه‌ایه و هم عاشق دایناسورهاست، درست مثل تو!»
- «به این ساختمونای بلند نگاه کن، ایجا شبیه شهریه که خانواده‌ی عمو اونجا زندگی می‌کنن.»
- «این پسربچه به خاطر روز اول مدرسه خیلی مضطرب به نظر می‌رسه! تو هم اولین روز مدرسه‌ت رو یادت می‌یاد؟»
- «این قصه یک خرس داره، درسته؟ ما چه داستانای دیگه‌ای راجع به خرسا با هم خوندیم؟»
سخن پایانی
بدون‌شک، کتابخوانی راه‌حلی معجزه‌آسا برای چالش‌های تربیتی کودکان است که البته فواید خود را در طول زمان نشان می‌دهد. کتاب دنیای ذهنی کودک را می‌سازد و ذهن او هم به رفتارش شکل می‌دهد. خواندن کتاب ازیک‌سو به مغز فرزندتان کمک می‌کند تا پیوندهای عصبی خود را تقویت کند و قوای شناختی‌اش را پرورش دهد و ازسوی‌دیگر، مهارتهای هیجانی و اجتماعی او را بهبود می‌بخشد. خلاصه که دست کمش نگیرید و جایی در برنامه‌های تربیتی‌تان برایش دست‌وپا کنید. هر شب نشد، هر دو شب یکبار. حداقل هفته‌ای دو جلسه کتابخوانی را داشته باشید. هرچه زودتر هم شروع کنید که چه بهتر.
سوالات متداول
- فواید کتاب و کتابخوانی برای کودکان چیست؟
تسریع فرآیند رشد مغزی، بهبود کیفیت روخوانی، تقویت مهارت گوشدادن، بهبود مهارتهای کلامی، تقویت قوه تخیل، افزایش کنجکاوی، بهبود هوش هیجانی و تسهیل رابطه والد-فرزندی، تنها گوشه کوچکی از فواید کتاب خواندن برای کودکان هستند. - از چه سنی برای کودکان کتاب بخوانیم؟
از سنین نوزادی هم میتوانید شروع کنید. هر چه زودتر شروع کنید، فواید بیشتری از کتابخوانی نصیب فرزندتان خواهد شد. - چگونه برای کودکان کتاب بخوانیم؟
کتابداستانهای جذاب و دارای عکسهای متنوع برایش بگیرید. از تصاویر شروع کنید و کمی کودک را در فضای قصه بیندازید. چند صفحه از آن را بخوانید و سپس با کودک درباره اتفاقات رخداده گپ بزنید. داستانها را به زندگی واقعی ربط بدهید و به رشد تفکر انتقادی کودک کمک کنید.
